Yem-xashak yetishtirish agronomiya asoslari

Kungaboqar
Ahamiyati.
  Kungaboqar moyi  asosan  oziq-ovqatda qo'llanadi.  Moyi 
oqish  sariq  rangli,  tiniq  yarim  quriydigan  (yod  soni  119-144)  urug‘ 
tarkibida 29-  56 foiz  moy va  15 foiz oqsil bo‘ladi
Moy  olinganda  qoladigan  chiqindilari  (shrot  va  kunjarasi)  chorva 
m o llariga  yuqori  sifatli  ozuqadir.  K u n g ab o q a m in g   savati  chorva 
mollariga  ham  yaxshi  ozuqadir.
Tarixi.
  K un gab oq am ing   vatani  Shim oliy  A m erikaning  jan u b iy  
tu m a n la rid ir.  Y evropaga  XVI  asm in g   b o sh lan ish id a  k eltirilg an . 
D astlab  kungaboqar  m anzarali  o ‘simlik  sifatida  q o ‘llanilgan.  Ilk  bor 
kungaboqam ing  moyi  1835-yilda  R ossiyada  ishlab  chiqilgan.  Y er 
yuzida  k u n g a b o q a r  18,3  m ln  ga  m ay d on ga  ekiladi.  K u n g ab o q ar 
Argentina,  K anada,  Xitoy,  Ispaniya,  Turkiya,  Rum iniya,  Avstraliya, 
Tanzaniya,  U kraina,  M oldovada ekiladi.  U rug ‘  hosili 2-5  t ga bo‘lishi 
m um kin.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

K u n g a b o q ar  u ru g ‘ning  k a tta lig ig a ,  m oyining  m iq d o rig a   va 
mag'zining chiqishiga  qarab  3  ta  guruhga  bo‘linadi:
1.  Moyli  kungaboqar.  Uning  pistasi  mayda,  1000  donasining  vazni 
35-80  g  keladi,  m ag‘zining  tarkibida  53-63  foiz  moy  bo‘ladi.
2.  Chaqiladigan  kungaboqar.  Uning  pistasi  yirik,  1000  donasining 
vazni  100-170  ga  teng mag‘zining  tarkibida  20-35 foiz moy  b o ‘ladi  va u 
siloslanishi  mumkin.
3.  Oraliq  kungaboqar  hamma  ko'rsatkichlari  bo‘yicha  o‘rtacha.
Biologiyasi.  K ungaboqar  bir  yillik  o ‘simlik.  U rug‘i  4-6°C  da  unib
chiqadi, harorat 10-12°C bo‘lganda ancha tez unadi. Maysasi 6°C sovuqqa 
bardosh beradi,  optimal harorat  18°C bo‘ladi.  Issiqlikka talabchan davri 
maysalanish-gullash  davrlari  hisoblanadi.
K ungaboqar qurgoqchilikka  chidamli,  qalin  tuklari  bug‘lanishdan 
saqlaydi.  Suvni  k o ‘p  talab  qiladigan  davri  gullash  davri,  bu  davrda 
ta la b   q ila d ig a n   su v n in g   60  fo izn i  o ‘z la s h tira d i.  Q u rg ‘o q ch ilik  
sharoitida  hosil  ancha  kam ayadi.  Y orug‘sevar  qisqa  kun  ekini,  soya 
v a  b u lu tli  h a v o d a   o ‘sish i  va  riv o jla n is h i  t o ‘x ta y d i,  b a rg la ri 
maydalashadi.
Ozuqaga  talabchan,  1  tonna  pista  va  tegishli  poya  barg  hosil  qilish 
uchun  50-60  kg  azot,  20-25  kg fosfor,  120-160 kg kaliy sarflaydi.  Ozuqa 
un surlarini  k o ‘p  ta la b   q iladigan  davri  savatning  riv o jlanishdan 
gullashgacha b o ‘lgan davridir.  Gullash davriga yetganda kungaboqar 60 
foiz  azotni,  80  foiz  fosfom i  va  90  foiz  kaliyni  o ‘zlashtirgan  bo'ladi. 
Kungaboqar qora, bo‘z, sur muhiti pH-6,0-6,8 bo'lgan tuproqlarda, yaxshi 
o‘sadi  va  rivojlanadi.
0 ‘sish  d a v rid a   k u n g a b o q a rd a   quyidagi  rivojlanish  bosqichlari 
aniqlangan:
1.  Unib  chiqish:  10-15  kun  davom  etadi,  m urtak  ildiz  rivojlanadi, 
urug‘  pallasini  yer  betiga  chiqaradi.
2.  Savatning  shakllanishi:  30-40  kun  bo‘lib,  bu  bosqichda  birinchi 
chinbarglari  rivojlanadi.  0 ‘simlikda  o ‘rtacha  13  ta  barg  rivojlanganda 
savat  hosil  b o iad i.
3.  Shonalash-gullash:  25-30  kun  davom  etadi,  o'sim lik  tez  o ‘sadi, 
gullash  boshlanadi,  sariq  rangli  tilsimon  gullari  rivojlanadi.
4.  Gullash  pishish:  35-40  kun  davom  etadi,  ikki jinsli  naychasimon 
gullar  hosil  b o 'lad i,  gul  chetdan  changlanadi.  N avga  xos  rangga  ega 
b o ’ladi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

13-rasm.  Kungaboqar;  a-umumiy  ko ‘rinishi; 
b-savatchasi;  d-pistalari
5. 
To‘la  pishish  savat  sariq, jigar  rangli  bo‘ladi.  Pistasining  namligi 
18-12  foizga  kamayadi.
U larn in g   0 ‘zb e k isto n d a  tu m a n la s h tirilg a n   V N IIM K   -  8931, 
Shkalovskiy  gigant  navlari  yetishtiriladi  (13-rasm).