|
Kartoshka
Aham iyati.
K artoshka m uhim oziq-ovqat, texnik o'sim lik b o 'lib ,
tuganagi tarkibining 75 foizi suv va 25 foizi quruq moddadan iboratdir.
Quruq modda o'z navbatida 1 foiz mineral birikma, 1 foiz to'qim a, 1,2
www.ziyouz.com kutubxonasi
foiz oqsil, 0,7 foiz aminokislota, kraxmal 17-13 foiz, qand 0,9 foiz, pektin
m oddalar 0,7 foiz, organik kislotalar 0,2 foiz, moy 0,1 foiz va boshqa
m oddalar 1,5 foizni tashkil etadi.
100
g iste’mol qilinadigan 75 kkal. quvvat beradi. Tuganak tarkibida
vitaminlardan RR 0,57 foiz, V-l 0,11 foiz, V-2 0,06 foiz, V-6 0,22 foiz
mavjud bo‘lib, vitamin С esa eng ko‘p miqdorda 12 foizni tashkil etadi.
Kartoshka hamma turdagi mollar va parrandalar uchun juda yaxshi
shirali ozuqa hisoblanadi. U mollarga homligicha, qaynatilgan, quritilgan
va siloslangan holda yediriladi.l kg kartoshkaning tarkibida 0,31 ozuq
birligi bor.
R esp u b lik am iz m iq y o sid a k a rto s h k a a so san o z iq -o v q a t s i
fatida ishlatish uchun yetishtiriladi. Yetishtirilgan kartoshkaning 25-30
foizi urug'lik uchun foydalaniladi.
K artoshka agrotexnik ahamiyatga ega. U ko‘pincha qishloq xo'jalik
ekinlari uchun yaxshi o'tmishdoshdir.
Tarixi.
K artoshkaning vatani Janubiy A m erika K ardilyerlaridir,
chunki And tog‘i tum anlarida va Tinch okeani sohillarida bu ekinning
k o ‘pgina yovvoyi va yarim yovvoyi turlari hozir ham o ‘sadi. U Yevropaga
XVI asr ikkinchi yarmida keltirilgan.
M arkaziy O siyoda, ju m la d an 0 ‘zbekistonda kartoshka XIX asr
o'rtalarida keng tarqaladi. O'zbekistonda 1999-yil 52,7 ming ga maydonga
ekilgan, o ‘rtacha hosildorligi 12,1 t ga to‘g‘ri keladi.
Biologiyasi. K artoshka issiqlikni kam talab qiladi. Shuning uchun
tuganaklam ing ko‘karishi va o'simlikning o‘sishi ko‘pchilik navlari uchun
6-7°C dastlabki harorat deb hisoblanadi. Tuganaklaming yaxshi o'sishi
u c h u n esa o ‘rta c h a h a r o r a t 19-23 °C ni ta sh k il etad i. T u g an a k
o ‘stirilayotgan vaqtda haro rat 3-5 °C va 31 °C dan yuqori b o ‘lsa u
k o ‘karishdan to'xtaydi.
Kartoshka ildizi harorat 7 °C dan yuqori bo‘lgan vaqtda hosil bo‘ladi.
U ning poyasi esa 5-6°C dan o ‘sa boshlaydi, jadal o‘sishi esa 17-22 °C
da yuzaga keladi.
Y uqori harorat kartoshkaning irsiyatiga va sifatiga ham salbiy ta’sir
k o ‘rsatadi, uning k o ‘pincha aynishiga, hosildorlikning kamayishiga olib
keladi.
Kechki m uddatda yozda ekiladigan urug‘lik kartoshka saqlash vaqtida
yuqori harorat ta ’sirida k o ‘plab nobud bo‘ladi, ekilganda yerda chirib
ketadi. N atijada ekin k o ‘pincha siyrak chiqadi va hosili keskin kamayadi.
www.ziyouz.com kutubxonasi
Kartoshka yorug'sevar o'simlik. Tuganaklar undirilayotgan vaqtda
yorug‘lik yetarli bo‘lmasa u rangi oq, m o‘rt va tezda sinib ketadigan
o ‘simta hosil qiladi.
Running uzunligi kartoshkaning rivojlanishiga katta ta ’sir etadi. Uzun
kun o ‘simlikning rivojlanishi uchun ham , tuganak hosil qilishi uchun
ham yaxshidir.
Kartoshka namlikka talabchan b o ‘lishi bilan birga, qurg‘oqchilikka
nisbatan ham chidamlidir. Q urg‘oqchilik, y a’ni tuproq havo namligi
yetishm asligi boshlanishi bilan k a rto s h k a tu gan ak hosil qilishdan
to‘xtaydi, ammo u nobud bo‘lmaydi. Q urg‘oqchilik o ‘tib ketgandan so‘ng
u tuganak hosil qilishni davom ettiradi, bunda hosildorligi keskin kamayib
uning sifati pasayadi.
K a rto sh k a tu p ro q d a g i o zu q a m in e ra l m o d d a la rg a n is b a ta n
talabchandir. Bir tonna tuganakmeva va tegishli poya barg yetishtirish
uchun 6,2 kg azot, 2 kg fosfor va 8 kg kaliy sarflaydi.
Kartoshka sho‘r yerlarda yaxshi o ‘smaydi, unga xlorli tuzlar salbiy
ta ’sir etadi. Tuproq tarkibidagi xlor 0,015-0,020 foizdan k o ‘p bo‘lsa,
hosildorlik sezilarli darajada kam ayadi, 0,05-0,07 foiz b o ‘lganda esa
tu g an ak lar deyarli hosil b o 'lm ay d i. Shuning uchun sh o ‘r yerlarda
kartoshka yetishtirish tegishli meliorativ tadbirlam i amalga oshirish zarur.
K artosh ka pishib yetilishiga q a ra b ekiladigan n av lari quyidagi
guruhlarga bo'linadi: tezpishar (nihollar unib chiqqanidan pishgunicha
60-65 kun), ertagi-o'rtagi (70-80 kun), o ‘rtapishar (90-100), o'rtagi-kechki
(110-120 kun) va kechpishar (130-150 kun).
0 ‘zbekiston hududida uning quyidagi navlari ekiladi:
Sedov -
tezpishar, serhosil, tuganagi mazasi lazzatli, kraxmali uncha
ko‘p emas, yaxshi saqlanadi, sho‘r yerlarda o ‘sishga birmuncha chidamli.
Tinim davri qisqa, shuning uchun ikki hosilli qilib foydalansa b o ‘ladi.
Bu nav asosan erta bahorda ekiladi. Tuganagi juda yirik, rangi oq b o ‘ladi.
Zarafshon - tezpishar, serhosil, tuganaklari serkraxmal, rangi pushti,
eti oq. Tinim davri qisqa, shuning uchun ikki hosilli qilib foydalansa bo‘ladi.
Issiqqa va aynish kasalliklariga chidamli, poyasi past bo'yli serbarg bo'ladi.
So'nggi yillarda Respublikamizda kartoshkaning Gollandiya navlari
k o ‘p ekilmoqda, jumladan:
Romana
- tezpishar, serhosil, tuganaklari dumaloq, serkraxmal, eti
oq bo'lib, tupi past bo'yli, yirik barglidir. Ko'zlari o'rtacha chuqurlikda
joylashgan.
www.ziyouz.com kutubxonasi
Do'stlaringiz bilan baham: |
