Синтаксис



Download 0,58 Mb.
Pdf ko'rish
bet5/43
Sana25.09.2021
Hajmi0,58 Mb.
#185340
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   43
Bog'liq
sintaksis.

 

 

 

4. So`z birikmalarining birikish usullari. 

 

Tobe  birikma  uch  xil:  1)  boshqaruv;  2)  bitishuv;  3)  moslashuv,  Tobe  so`zning  hokim  so`z 



talab  etgan shaklda kelishi boshqaruv    deyiladi.    Masalan:    el    yaxshilikni    unutmas. (Maqol)    

Yomondan    qoch,     yaxshiga    quloch    och.    (Maqol)    Bu gaplardagi  yaxshilikni unutmas, 

yomondan qoch, yaxshiga quloch och so`z  birikmalarining xokim  komponentlari  (unutmas, qoch, 

quloch  och)  tobe  komponentlarning  (yaxshilikni,  yomondan,  yaxshiga)    tushum,    chiqish  va 

jo`nalish kelishigi shakllarida kelishini talab qilmoqda. 

 

Boshqaruv  yo`li  bilan  tuzilgan  so`z  birikmasida  hokim  so`zning  talabi  bilan  tobe  so`z 



ko`makchi shaklda ham bo`ladi. 

 

Masalan: Mehnat birla inoqlashsang, tan og`rig`in ko`rmassan. (Maqol) Bunda mexnat birla 



inoqlashsang birikmasida hokim so`zning talabi bilan tobe so`z (mehnat birla) ko`makchili shaklda 

kelgan. 


 

Bog`lanishning bu turida hokim so`z ko`pincha fe`l bilan ifodalanadi. Ba`zan sifat, ravish va 

boshqa so`zlar ham hokim so`z bo`lib kelishi mumkin. Masalan: temirdan mustaxkam, hammadan 

sekin, ulardan bittasi kabi. 

 

Hokim  va  tobe  so`zning  o`zaro  tartib  hamda  ohang  yordamida  munosabatga  kirishuvi 



bitishuv  deyiladi.  Bitishuv  yo`li  bilan  tuzilgan  so`z  birikmasi  tarkibidagi  so`zlar  quyidagi 

munosabatlarni ko`rsatadi: 

 

1.  Sifatlovchi  —  sifatlanmish:  Har  bir  qurilishning  loyixasi  juda  ko`p  joylarning 



tasdig`idano`tib keladi.(P.q.) 

 

2.  Ravish,  ravishdosh,sifat,  taqlid  so`zlar  bilan  ifodalangan  x.ol  —  fe`l  bilan  ifodalangan 



biror bo`lak:  Seni poylab,  anchagina  o`tirdi.(O)Daraxtlardan to`kilib  ulgurmagan  yaproqlar  ora  —

sira shirt —shirt uziladi.(O,) Bu gaplarda poylab o`tirdi, ora —sira uziladi so`z birikmalari bitishuv 

yo`li bilan tuzilgan. 

 

Qaratuvchi  va  qaralmish  munosabatini  ifodalovchi  so`z  birikmalarining  komponentlari 



orasida  moslashuv aloqasini  ko`rish mumkin.  Ammo qaratuvchi  va  qaralmish  munosabatida qaysi 

so`z  hokim,  qaysi  so`z  tobe  ekanini  belgilash  qiyin.  qaratqichni  hokim  so`z  deb  hisoblasak,  u 

qaralmishning  talabi  bilan  qaratqich  kelishigi  shaklini  oladi.  Demak,  bu  o`rinda  o`zaro  hokimlik, 

tobelik  munosabati  mavjud.  Masalan:  Do`stingning  yututi  sening  yutug`ingdir.(Maqol)  Bu 

misoldagi  qaralmishlar  (yututi,  yutug`ing)  o`zi  aloqador  so`zlarshshg  (do`stingning,  sening) 

qaratqich 

kelishik 

shaklida 

kelishini, 

qaratuvchilar 

(do`stingning, 

sening) 


ham 

qaralmishlarningegalik  affiksini  olishini  talab  qilmoqda.  Bunda  qaratuvchi  va  qaralmish  o`zaro 

tobe, xam xokimdir. 


Download 0,58 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   43




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish