Termiz davlat universiteti «iqtisodiyot» fakulteti «iqtisodiyot» kafedrasi

Ijtimoiy-psixologik  sabablar  –  xodimlar  faoliyatida  yaqqol  ko’zga 

tashlanadigan yaxshi va yomon xislatlar, qobiliyati, qiziqishlari, xotirasi, tafakkuri, 

his-tuyg’usi kabi ruhiy holatlar bilan hisoblashmaslik. 

Tadbirkor  rahbar  faoliyatida  qo’l  ostidagilar  bilan  muloqot-muomalada  ham 

ziddiyatli  holatlar  ro’y  berishi  mumkin.  Bunga  rahbarning  yoki  xodimning 

kalondimog’ligi,  muomala  madaniyatining  pastligi,  qiziqqon-jizzakiligi,  qo’rsligi, 

qo’polligi, tundligi va boshqalar sabab bo’ladi. Xodimning dangasaligi, yalqovligi, 

maqtanchoqligi, loqaydligi, beparvoligi ham ba’zan ziddiyatlar tug’diradi. 

Tadbirkor  rahbar  va  xodimlar  o’rtasidagi  ruhiy  psixologik  ziddiyatlar  kelib 

chiqishga sabab: 

1)   mehnat jarayonining noto’g’ri uyushtirilishi;  

2) shaxslararo munosabatlarning xilma-xilligi va murak-kabligi; 

3)   jamoa a’zosining o’ziga xosligidir. 

Tadbirkor rahbar bunday ziddiyatli holatlarni to’g’ri idrok etishi, tahlil qilishi, 

baholashi muhim ahamiyatga ega. Agar rahbar har bir ziddiyatli hodisaga holisona, 

do’stona, samimiy munosabatda bo’lsa, masala to’g’ri yechimini topadi, bordi-yu, 

jizzakilik qilib, yengiltaklik bilan baholasa, nosog’lom axloqiy-ruhiy muhit paydo 

bo’lishiga  yo’l  qo’yadi.  Tadbirkor  rahbar  har  qanday  ziddiyatli  holatda  o’zini 

tutishi,  bosiq  bo’lishi,  uzoqni  ko’zlashi,  murosa-madora  qili-shi,  holatga 

moslashishi,  suhbatdoshini  hamkorlikka,  yaxshilikka  da’vat  qilishi  yaxshi  natija 

beradi.  

Bizningcha,  tadbirkor  rahbarning  har  qanday  ziddiyat  va  mojaroni  bartaraf 

etish yo’llari quyidagilardan iborat: 

1. Mojaroning kelib chiqish sabablarini aniqlash va uning o’tkirlashishiga yo’l 

qo’ymaslik uchun chora-tadbirlar ko’rish. 

2.  Mojaroli  vaziyatni  yumshatish  –  ziddiyatga  borgan  kishilar  bilan  oshkora 

suhbat va ular sonini kamaytirish choralarini izlash. 

Vaziyatni  to’la  idrok  etish,  o’zlashtirish  –  «ahvol»ning  xo’jayini  bo’lib  olish 

va qat’iy chora ko’rish. 

  Mojaro va uning vaziyatlarini chuqur taxlil qilishi: 

- mojarolashayotgan tomon va guvohlar bilan alohida suhbat-lashishi; 

- ularning maqsadi, qiziqishlari, hulq-atvori, kasbi, tajribasi, turmush sharoiti 

va boshqa ruhiy-ma’naviy jihatlarini o’rganish; 

- mojaroli vaziyatning sabablarini, jamoaning unga munosa-batini aniqlash; 

- mojaro haqidagi axborotlarni haqiqiy ahvol bilan solish-tirish; 

- mojaroni hal etishning har xil usullarini ishlab chiqish va tahlil qilish; 

-  mojaroni  hal  etishning  eng  qulay  usuli,  shakli,  vositasi  va  sharoitlarini 

tanlash; 

-  tanlangan  usullarni  jamoa  tarbiyasi,  mehnat  vazifalari,  maqsadlari  bilan 

qiyoslab, taroziga solib ko’rish; 

---

54 

 

- tanlangan va tekshirilgan usulni qo’llab, mojaroni bartaraf etish; 

- mojaro bartaraf etilganidan hammani xabardor qilish; 

-  mojaro  keltirib  chiqargan  tomonning  nohaqliligi  isbotlangach  ularni  to’g’ri 

yo’lga boshlash va hokazo. 

Bozor  iqtisodiyoti  sharoitida  har  qaysi  bo’g’indagi  tadbirkor  shuni  tushunib 

yetmog’i  kerakki,  har  qanday  sharoitda  ham  insonga  g’amho’rlik  qilish,  inson 

ruhiy holatini barqaror etishga qaratilgan jarayonlarni tashkil etish, jamoaning har 

bir  a’zosi  mehnatdan  moddiy  va  ma’naviy  qoniqish  hosil  qilishiga  erishish  uning 

zimmasidagi muqaddas vazifadir.