Ўзбекистон Республикаси Олий ва Ўрта махсус таълим вазирлиги Абу Райҳон Беруний номидаги

7.2 Қудуқ туби ускуналари 
мундарижа 
Қудуқнинг туби қисми конструкцияси унинг уюмда
жойлашган жойи, қатлам тоғ жинсларининг литологик ва физик 
хоссалари, қатламнинг тепасида газ ва остида сув мавжудлиги ва 
бошка омилларга асосан танланади. 

---

63 
7.1- 
расмда 
антиклинал 
структурада 
қудуқларнинг
жойлашиш схемаси келтирилган. Бу ерда қатлам босимини 
сақлаш мақсадида сув қисмига бурғиланган 1 - қудуқ тўла 
қалинлик бўйича очилади. 
2 - қудуқ қатламнинг чекка сувларига якин жойлашганлиги 
сабабли уни нефть-сув туташ юзасидан юқорироқ қисми очилади. 
Қатлам ости суви бўлмаган ҳолда қудуқни тўла қатлам 
қалинлиги бўйича очиш мумкин (3-қудуқ). Бу ҳолда бу қудуқ
яна 8-10 метрга чукурлаштирилади ва бу қисм қатлам маҳсулоти 
таркибидаги кум заррачалари йигилишига мўлжалланган. 
Қудуқнинг бу исми «зумиф» деб аталади. 
Агар қудуқ газ дўпписига яқин қисмда жойлашган бўлса, бу 
қудуқ тубини шундай жиҳозлаш керакки, унинг маҳсулоти газ 
дўпписидаги газни олиб чиқмасин (4-қудуқ). 
Қатламдан қудуққа нисбатан энг юқори оқим бу қатлам 
бурғиланиб бўлиб, унинг девори қувур билан мустаҳкамланмаган 
ҳолатда юз бериши мумкин (7.2.- расм). Бунда охирги 
мустахкамловчи қувур маҳсулдор қатламнинг устки қисмигача
туширилиб цементланади. Қудуқ тубининг бундай конструкцияси 
қатлам мустаҳкам жинслардан тузилган ва унга газли ва сувланган 
қатламчалар бўлмаган ҳолларида кўлланилиши мумкин. 
Аксарият ҳолларда маҳсулдор қатлам ҳам бутун қудуқ 
девори каби қувур билан мустаҳкамланади. 
Маҳсулдор қатлам тез емириладиган тоғ жинсларидан тузилган 
бўлса, суюқлик оқими билан механик заррачалар олиб 
чиқилмаслиги учун эксплуатацион қувурнинг пастида маҳсус 
фильтр (сизғич) туширилади. Сизғичдаги тешиклар ва ѐриқликлар

---

64 
диаметри шундай танланадики, механик заррачалар сизғич ортида 
қолсин.
Кўп ҳолларда қудуқ лойиҳа чукурлигигача бурғиланиб унга 
мустаҳкамловчи қувур тушурилади ва қувур ортки кисми цемент 
эритмаси билан мустаҳкамланади (7.2.б.- расм). Маҳсулдор катлам 
ўқли ѐки кумулятив перфоратор ѐрдамида тешилади. Бу операция 
«перфорация» деб аталади.