Anatomiya 2014. indd

O‘smalarning tasniflanishi

O‘smalarning tasniflanishi ularning u yoki bu to‘qimalardan 

kelib chiqishiga asoslangan. Har bir guruhda xavfsiz va xavfli tur-

lar tafovut qilinadi.

---

50

Xavfli o‘smalarga anaplaziyasi ro‘y-rost ifodalangan yetil-

magan hujayralardan tuzilgan o‘smalar kiradi. Ular a’zolarni in-

filtrlab va yemirib tez o‘sadi, metastazlar hamda retsidivlar be-

radi va kaxeksiyaga sabab bo‘ladi. Bemorni ahvoli tez og‘irla-

shadi, sochlari to‘kiladi, milk, burun qonaydi.

Xavfsiz o‘smalar sekin o‘sadi, metastaz va retsedivlar bermay-

di, ishtahasi yoqolmaydi, kaxeksiya rivojlanmaydi, odam ancha 

uzoq yashay di, ammo ular xavfli o‘smalarga aylanishi mumkin.

O‘smalar tasniflanishi gistoginetik prinsipda tuzilgan va o‘sma 

to‘qimasi hamda hujayralarning yetilganlik darajasiga asoslan-

gandir.

O‘smalarni nomlash quyidagicha bo‘ladi. O‘sma hosil bo‘lgan 

to‘ qima nomiga «oma» qo‘shimchasi qo‘shiladi. Masalan, to-

mir to‘ qimasidan hosil bo‘lgan o‘sma angioma, suyak to‘qima-

sidan hosil bo‘lgan o‘sma osteoma, mushak to‘qimasidan hosil 

bo‘lgan o‘sma mioma deb ataladi. Ba’zan to‘qima nomiga «blas-

toma» so‘zi qo‘shiladi. Bundan tashqari, xavfli o‘smalarni bel-

gilash uchun birnecha max sus nomlar bor. Epiteliy to‘qimadan 

hosil bo‘lgan barcha xavf li o‘smalar uchun «rak» termini qo‘lla-

niladi. Biriktiruvchi to‘qimaning barcha turlaridan, shuningdek, 

mu shak to‘qimasidan rivojlanadigan xavfli o‘smalarni belgilash 

uchun «sarkoma» termini qo‘llaniladi. Sarkomaning har xil turla-

ri bor. Ular hosil bo‘lgan to‘qimaga qarab belgilanadi.

Rak

Rak – xavfli o‘smaning eng ko‘p uchraydigan shakli bo‘lib, u 

barcha xavfli o‘smalarning 85 %ini tashkil qiladi. Barcha mam-

lakatlar da rakdan o‘lim ba’zi bir o‘zgarishlar bilan katta yoshda-

gi aholi o‘li mining 10 %ni tashkil etadi. Rak epiteliy to‘qima 

bo‘lgan har qanday a’zoda paydo bo‘lishi mumkin. Ammo ham-

ma a’zolarda ham rak birdek uchramaydi. Fibroz rak kuchli ri-

vojlangan zich biriktiruvchi to‘qimali asosga ega bo‘ladi. Un-

da o‘sma hujayralarining kichikroq guruhlari va yakka hujayralar 

yotadi. Bu o‘sma asta-sekin o‘sadi. Ammo juda keng tarqaluv chi 

metastazlar berishi mumkin.

Yassi hujayrali rak teri, og‘iz bo‘shlig‘i, bachadonning qin 

qismidagi ko‘p qavatli yassi epiteliydan rivojlanadi. Uning hujay-

ralari atrof dagi to‘qimalarga o‘sib kiradi. Uning ancha yetilgan 

---

51

turida hujayralar muguzlanadi, ammo ular yuzada emas, balki 

katakchalar ko‘rinishida joylash ganligi sababli muguzlangan qo-

biqli katakchalar markazi rak marjonlari deb ataluvchi doirasi-

mon qavatma-qavat tuzilmalar hosil qilib to‘planadi.

Adenokarstinomalar bezli to‘qimadan tuzilgan. Ular adeno-

malarni eslatadi, ammo ulardagi hujayralar bezli komplekslar-

ni shakllantirsada, haddan tashqari atipikdir. Hujayralar, odat-

da, birnecha qavat bo‘lib joylashgan, bezli bo‘lakchalar shakl-

dan har xil va katta kichik bo‘ladi.