Avтomaтikaning тeхnik vosiтalari

d —o‘ram simining diametri; 
R — o‘ram    simining uzunlik birligidagi qarshiligi; 
b — karkasning qalinligi. 
Ko‘pchilik    hollarda  karkasning  qalinligi  va  simning  diametri  karkasning 
balandligiga  nisbatan  kichikligi  hisobga  olinsa,  u  holda  quyidagicha  yozish 
mumkin. 
 
l     d      dr 
l ----- .----- .------  (5.2) 
D 
   R   d  
 
Profilli  reostatlarning  asosiy  kamchiliklari  shundaki,  karkasga  simni  o‘rash 
qiyin va potensiometrni almashtirmasdan turib, funksional bog‘lanishni o‘zgartirib 
bo‘lmaydi.  Shuning  uchun  ko‘pincha  poranali  profilli  reostatlar  yoki 
tarmoqlarining  o‘rtasiga  qo‘shimcha  rezistorlar    kavsharlangan  potensiometrlar 
ishlatiladi.  Bunday  potensiometrlar  faqat  nagruzka  qarshiligi  potensiometrning 
qarshiligidan  100  va  bundan  ko‘p  marta  ortiq  bo‘lgan  sxemalarda  ishlatilishi 
mumkin. 
Programma  tashigich  sifatida,  aytib  o‘tilganidek,  perforatsiyalangan  lenta 
(5.3-  rasm)  xam  ishlatilishi  mumkin.  Birinchi  holda  (5,3  a-rasm)  asosiy 
perforatsiya teshigining uzunligi ish vaqtining davom etishiga mos keladi, ish vaqti 
esa  fotoelementni  yoritish  vaqtiga  bog‘liq;  bo‘ylama  qatordagi  yondosh  teshiklar 
o‘rtasidagi masofa ish bajarilmaydigan vaqtning davom etishiga to‘g‘ri keladi.  
Ikkinchi  u  h  (5  3,  b-rasm)  lentadagi  asosiy  perforatsiyaning  barcha  te-
shiklari  bir  hil  o‘lchamda  yasalgan.  Bu  h  ulash  va  uzish  komandalari  teshiklar 
o‘rtasidagi  masofaga  qarab  va  bu  teshiklarni  tegishlicha  gruppalarga  ajratib 
aniqlanadi. 

---

 
97 
Lentaga istalgan komandani yozish (shifrovkalash), binobarin, boshqaruvchi 
signallarni olish mumkin. Boshqaruvchi signallar keyinchalik programma rostlash 
sistemasiga uzatiladi. 
 
 
5.3.-rasm. Perforatsiyalangan lenta 
Perforatsiyalangan 
lentadan 
tashqari, 
ayrim 
uchastkalari 
elektr 
o‘tkazuvchanligi,  tiniqligi  yoki  qaytaruvchanlik  hususiyatlari  bilan  farqlanuvchi 
lenta xam ishlatilishi mumkin. 
Тaqqoslash  vositasi,  avtomatik  tizimdagi  boshqarilayotgan  kattalikning 
qiymatini  topshirilgan qiymat bilan solishtiradi  va qiymatlarni   farqi hosil bo‘lsa 
u  haqida  birlamchi  signalni  ARS  ga  uzatadi.  Funksional  va  struktura  sxemalarda 
topshirish va taqqoslash vositalari birga ko‘rsatiladi. 
Diskret  chiqishi  taqqoslash  vositalarda  elektrik  kattaliklarning  taqqoslashni 
2  ta  prinsipi  qo‘llanadi:  absolyut  qiymati  va  fazalar  bo‘yicha.  Absolyut  qiymati 
bo‘yicha  taqqoslash  o‘zgarmas  va  o‘zgaruvchan  tok    uchun  amalga  oshiriladi. 
Ikkita elektrik  kattaliklar uchun qo‘llanadi. 
Analog  va  raqam  taqqoslash  vositasi  sifatida  avtomatikada  hisoblash 
qurilmalari  ham qo‘llaniladi. Misol sifatida elektrik va elektromexanik taqqoslash 
vositalardan  quyidagilarni  keltirsa  bo‘ladi:  ko‘prik  sxemalar,  yarim  o‘tkazgich 
elementlardan, sxemalar, elektromagnit qurilmalar, selsin juftliklari va boshqalar.