‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi y. Masharipov sport psixologiyasi

Nazorat  uchun  savol  va  topshiriqlar:
7.  Jismoniy  mashq jarayonining asosiy  maqsadi  nimadan  iborat?
2.  Sportchilarda  jismoniy  harakat  malakalarini  hosil  qilish  yo'llarini 
tushuntiring.
3.  Harakat  rejasi  qaysi  organ yordamida  bajariladi?
4.  Vaqt reaksiyasi  tushunchasini  izohlab  bering.
5.  Harakat  tezligi nima  bilan  o'lchanadi?
6
.  Murabbiy  vaqt reaksiyasini pasaytirish  uchun  qanday chora-tadbirlar 
ko'rishi kerak?
7.  Sportchining harakat xotirasi  vazifasi nimadan  iborat?
8
.  Murabbiy shogirdlariga harakatning dastlabki bosqichlarini о 'rgatishda 
qanday  talablarga  rioya  etishi  maqsadga  muvofiq.
9.  Harakatni bajarishda analizatorlarning vazifasi haqida gapirib bering.
10
.  Murabbiy so'z  vositasida  qanday  vazifalarni  bajaradi?
11.  Harakatning avtomatlashgan  shaklini  tushuntirib  bering.
12.  Harakatni  o'rgatishda  ruhiy jarayonlaming  psixologiyasini  izohlab 
bering.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

SPORT JAMOALARIDAGI 0 ‘ZAR0 MUNOSABAT­
LARNI  PSIXOLOGIK TAHLIL QILISH
O'zbekistonda  sport  jam oalari,  klublari,  kollej  va  sport  m aktabla­
riga  bolalar  va  o'smirlarni jalb  qilish,  ularni  sport  mashg'uloti  va  m u- 
sobaqalarga jismoniy  va  psixologik jihatdan  tayyorlash  uchun  tegishli 
imkoniyatlar  yaratilmoqda.  Respublikamizda  an’anaviy  tarzda  «Umid 
nihollari»,  «Barkamol  avlod»,  «Universiada»  kabi  musobaqalarning 
o'tkazilishi  yoshlarni  sport  bilan  muntazam  shug'ullanishlari  uchun 
m uhim   omil  bo'lib  xizmat  qilmoqda.  Qaysi  bir  sportchi  yo'nalishi 
bo'yicha yuqori  ko'rsatkichlarga erishgan bo'lsa rivojlangan mamlakatlar 
sportchilari  bilan  o 'zaro  m unosabatda  bo'lishlari  uchun  ko'pgina 
im koniyatlar  yaratilm oqda.  Shuningdek,  davlat  tom onidan  sport 
ja m o ala rig a,  ayniqsa,  b o la la r  sp o rtin i  rivojlantirish  va  bosh q a 
maqsadlarga aniq  moddiy mablag',  sport  anjomlari ajratilmoqda, barcha 
qulayliklarga ega sport  inshootlari qurilib  foydalanishga topshirilmoqda. 
Sportchilarimiz jahon  va  olimpiada  o'yinlarida  ishtirok  etishmoqda.
Sportchilarim izning  Osiyo  va  xalqaro  m usobaqalarda  nufuzli 
o'rinlarni  egallashlcfrida  «Sport  psixologiyasi»  fanining  alohida  o 'rn i 
bor.  Chunki sport jamoalari g'alabasini ta ’minlashda bu fanning nazariy 
va amaliy asoslarini  chuqur o'zlashtirib olgan  murabbiylar qatori jam oa 
psixo lo glari  ham   aniq   m aqsadga  q aratilg a n   ish larn i  am alg a 
oshirm oqdalar.  U lar  jam o ad a  sportchilarni  g'alabaga  undaydigan 
m a’naviy-ruhiy sifatlarni  rivojlantirish,  o'zaro  munosabatlarda  yagona 
maqsad  yo'lida  birlashish,  buning  uchun  xalaqit  beradigan  salbiy 
hissiyotlarni  bartaraf etish  borasida  ilmiy izlanishlar,  amaliy  ishlar olib 
bormoqdalar.  Sport jamoalaridagi  o'zaro  munosabatlaming  m azm uni, 
sharoiti  va  ta’sirini  o'rganish  ham da  natijalarini  tahlil  qilish jam oadagi 
psixologik muhitni  yaxshi  yo'lga qo'yishda,  sportchilar m a’naviy-ruhiy 
sifatlarini  kamol  toptirishda  muhim  omil  hisoblanadi.  Bu  esa  jam oa 
uchun  katta muvaffaqiyatlar keltiradi.  Biroq keyingi yillarda guruhlarda 
o'zaro  munosabatlar  va  ularning  bir-biriga  bo'lgan  ta ’siri,  «liderlik»1 
m uam m olari  o'rg anilayotgan;  ilmiy  tadqiqotlar,  ilm iy-om m abop 
risolalar,  maqolalar  yozilayotgan  b o ‘lsa-da,  bulam ing  ko'pchiligi 
ishchilar jamoasi,  xalq  ta ’limi  tizimi  va  harbiy  bo'linmalardagi  zobit
*  Lider  -   inglizcha  so'z  bo'lib,  sport  musobaqalarida  oldinda  boruvchi  sportchi; 
yetakchi,  peshqadam  degan  m a’nolarni bildiradi.  Liderlik (bu o'rinda) yetakchilik, 
peshqadamlik demakdir.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

va  askarlar  orasidagi  munosabatlarni  o'rganishga  qaratilgan,  sport ja ­
moalaridagi  o'zaro  munosabatlaming  psixologik  tahlili  yetarli  dara­
jada  o'rganilmagan.  Sport  jamoalarini  har  xil  maqsadlar  yuzasidan 
o'rganish  mumkin.  Sport jamoasi  a ’zolari  aniq tartib va  intizom doira­
sida  birlashgan,  shakllangan  bo'ladilar  hamda  o'zlarini  guruhda  teng 
huquqli  munosabat  yurituvchi  shaxs sifatida  namoyon  qilishga  harakat 
qiladilar.  Yana  shuni  hisobga  olish  kerakki,  mahallada  zarurat  yuzasi­
dan tuzilgan jamoaga nisbatan maktab jamoasining tuzilmasi  mustahkam 
bo'ladi.  Sport  jamoasiga  qaraganda  professional  jam oa  yana  ham 
mustahkamroq  birlashgan  bo'ladi.  Bu  holatni  quyidagicha  izohlash 
mumkin:  1)  sport  guruhlari  psixologik  yaqinligi,  m a’naviy  va  ruhiy 
jihatdan  birdamligi,  maqsadga,  ya’ni  g'alabaga  intiluvchanligi  bilan 
farqlanadi;  2)  sport jamoalaridagi guruhlar son jihatidan turlicha bo'lib, 
qiyinchiliklarni yengishda chidam bilan harakat qiladi.  Masalan, xokkey, 
suv polasi, basketbol va futbol jamoalarida maydonda 5 tadan  11  tagacha 
o'yinchi  qatnashadi;  3)  jamoadagi  sporchilarning  umumiy  maqsadi 
aniq  belgilangan  bo'lib,  bu  maqsad  murabbiy  va  sportchilaming  bor 
kuch  va  m ah oratini  safarbar  etishni  taqozo  pi lad i.  Jam oadagi 
sportchilam ing  umumiy  maqsadi  esa  yuqori  natijalarga  erishishga 
qaratilgan  bo'ladi.  Biroq  m ustahkam  birlashmagan  ayrim  jam oa 
sportchilari  ichki  nizolar  bois,  musobaqalarda  mag'lubiyat  alamini 
totishadi;  4)  sportchilaming jamoa  manfaatlari  uchun  birlashishi  sport 
jamoasining  yuqori  darajada  rivojlangan  shakli  hisoblanadi.  Sport 
jamoalarida sportchilaming m a’naviy-ruhiy sifatlarini quyidagi  omillar 
belgilaydi: