O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand iqtisodiyot va servis instituti

4.3. Turizmda statistik hisob usullari 
 
Xalqaro  turizm  statistikasi  axborotlarni  yig‘ishning  turli  shakllaridan 
foydalanadi.  Statistik  kuzatuvlarni  hisobotlar  orqali  yoki  bevosita  maxsus 
tekshiruvlar o‘tkazish bilan olib boriladi. 
Hisobotlar  orqali  statistik  kuzatuvlar.  Bu  holatda  statistik  ma’lumotlar 
korxonalar,  muassasalar,  tashkilotlar  va  boshqalardan  belgilangan  shakl  va 
muddatlarda  olinadi.  Ular  buxgalterlik  hisobi  va  operativ  ma’lumotlar  asosida 
hisobotlar tayyorlab, bularni statistika organlariga topshiradilar. Xuddi shu hisobotlar 
turizm to‘g‘risidagi barcha ma’lumotlarni o‘zida aks ettiradi. 
Statistikada  turistik  oqimlar  kelishi  miqdori  va  bo‘lish  davomiyligi  haqida 
axborotlarni immigratsiya xizmati yoki joylashtirish vositalaridan ham olish mumkin. 
Hozirgi  vaqtda  jahondagi  60  mamlakatda  turistlar  chegarada  va  40  davlatda 
joylashtirish vositalarida qayd  etiladilar.  
Chegarada  hisob  mamlakatga  kirish  va  undan  chiqib  ketishda  immigratsiya 
nazorati  vositalari  orqali  yuritiladi.  Bu  nazorat  o‘tkazish  punktlari,  aeroportlar, 
temiryo‘l vokzallari, dengiz portlari, chegara postlari va h.k. larda amalga oshiraladi. 
Sayohatchi  shaxs  haqida  asosiy  axborot  manbai  bo‘lib  maxsus  qayd  qilish  shakli  – 
kirish  (chiqib  ketish)  kartochkasi,  shuningdek  chet  elga  chiqish  pasporti  va  vizalar 
hisoblanadi. Ularda turistning jinsi, yoshi, uning doimiy yashash joyi (fuqaroligi) va 
borayotgan  mamlakati,  maqsadi, safar  muddati  va  boshqa  ma’lumotlarni o‘zida  aks 
ettiradi.  Bu  ma’lumotlarni  yig‘ishni  tashrif  buyuruvchining  chiqishida  amalga 
oshiriladi.  Turist  qaytishida  o‘zining  chiqishiga  qaragandagidan  aniqroq  axborot 
berishi mumkin. Sayohat yo‘nalishi va muddatlarga ko‘pincha har xil vaziyatlar (ob-
havoning  o‘zgarishi,  sog‘ligining  yomonlashuvi,  yangi  diqqatga  sazovar  joylar 
haqida  qo‘shimcha  axborot  olishi  va  boshqalar)  ga  qarab  safar  chog‘ida  aniqlik 
kiritiladi. 
Chegarada  hisobga  olish  usuli  juda  ko‘p  mamlakatlarda  keng  qo‘llaniladi. 
Ulardan  ayrimlari  chegara statistikasi  yuritish sohasida ikki  tomonlama  hamkorlikni 
mustahkam  yo‘lga  qo‘yishgan.  Misol  uchun,  Kanada  davlati  AQSH  safaridan 
qaytgan  o‘z  fuqarolari  to‘g‘risida  ma’ulumot  yig‘adi  va  bu  axborotlarni  Qo‘shma 
Shtatlar  Milliy  turistik  ma’muriyatiga  taqdim  etadi.  AQSH  va  Kanadadan  tashqari, 
kirish  chegara  statistikasi  shakli  Buyukbritaniya,  Irlandiya,  Ispaniya,  Kipr, 
Portugaliya, Avstraliya,  Singapur, Turkiya,  Markaziy  va  Sharqiy  Yevropa  davlatlari 
(Polsha, Vengriya, Belgiya) va boshqalarda ham yuritilmoqda. 

---

                      
63 
Mamlakatlar  bo‘ylab  kirish  (chiqish)  kartochkalarining  shakllari  farq  qilishni 
hisobga olib, BTT namunaviy kartochkalar ishlab chiqdi va barcha a’zolariga undan 
foydalanishni tavsiya etdi (shakl 1).