O‘zbekiston respublikasi madaniyat va sport ishlari vazirligi

                                                   tinch                
  BARQAROR 
                          
Qolgan bolaning xususiyatlari, uning qobiliyatlari deb hisoblasa bo‘ladi, ya'ni:  
aqliy  salohiyati:  ish  yuzasidan  bir  qolipdagi  shart-sharoitlarda  vazifani  notaxlit 
yechish qobiliyati;  
biron  ishga  layoqatligi:  har  bir  shaxsda  u  yoki  bu  ishga  aniq  bir  layoqati  borligi 
aniqlangan  bo‘lib,    uni  topib  to‘g‘ri  o‘stirish  oila,  maktab  va  jamiyat  oldida  muhim 
masala  qo‘yiladi.  Ayni  paytda,  odamning  layoqati  aniq  bir  kasb  yo  xunarga  emas, 
balki  biron  bir  sohaga  (aniq,  tabiiy  yoki  ijtimoiy-gumanitar  fanlar,  madaniyat  va 
san'at, ishlab chiqarish, xizmat qilish, ta'lim-tarbiya berish, davolash, jismoniy tarbiya 
va sport sohalaridan biriga) yo‘naltiriligan bo‘ladi; 
bilimlarni o‘rganish va malakalarni amalga oshirish tezligi: kishilarning har birida 
bu  bor  sifati  har  hil  bo‘ladi  va  uch  turga  bo‘linadi:  tez  o‘rganadiganlar  -  ularga  bu 
ishda vaqtning ozmunchasi yoki kerak emasdir (5% odamlar), sekin o‘rganadiganlar - 
bularga  esa  bu  ishda  vaqtning  ko‘prog‘i  yoki  ko‘pligi  kerak  (90%),  vaqtga 
qaramasdan o‘rganmaydiganlar (5%); 
tushunish  saviyasi  va    o‘zlashtirish  darajasi:  kishilarning  har  birida  bu  bor  ham 
sifatlari  har  xil  bo‘ladi  va  uch  turga  ham  bo‘linadi:  reproduktiv  -  taqlid  qilish, 
o‘xshatish  asosida  tushunish  saviyasi  va    o‘zlashtirish  darajasi,  produktiv  -  namuna 
asosida tushunish saviyasi va  o‘zlashtirish darajasi, ijodiy - mantiq asosida tushunish 
saviyasi va  o‘zlashtirish darajasi.  
Shuning bilan, odamning tug‘ma sifatlari va qobiliyatlari quyidagilardan iborat: 
 
 
 

---

108 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Qobiliyatlar - bu har bir odamning biron-bir faoliyatni muvaffaqiyatli bajarishiga 
shaxsiy-psixologik  xususiyatlaridir.  Bu  qobiliyatlar  shaxsning  bilim,  ko‘nikma  va 
malakalariga  mansub  emas,  ammo  ularni  hosil  qilish  tezligi  va  osonligiga  aniq  bir 
darajada  yo‘l  beradi.  Bu  qobiliyatlarning  shakllanishi  va  rivoji  bolaning  tug‘ma 
alomatlaridan paydo bo‘ladi. Alomatlar - bu qobiliyatlarning tabiiy dastlabki shartlari, 
qobiliyatlar  rivojining  tagida  yotgan  anatomik-fiziologik  xususiyatlari.  Alomatlar 
tug‘ma bo‘lib, o‘zlari aniq emas, hech nimaga yo‘llanmagan, ko‘p ma'nolidir. Tabiiy 
alomatlardan  odamda,  mumkin  qadar,  masalan,  rassom  yoki,  aksincha,  olim 
qobiliyatlari  o‘sishi  mumkin.  Odam  miyasining  yuqori  psixik  funksiyalari  aniq  bir 
vazifaga  qaratilgan  bo‘lmaydi.  Ya'ni,  bir  necha  bolalarning  biron  bir  o‘xshash 
fiziologik  alomatdan  har  xil  qobiliyatlar  rivojlansa  ayni  muddaodir.  Shuni  aytish 
joizki,  qobiliyatlar  bilim,  ko‘nikma  va  malakalar  emas,  balki  ularni  yaratadigan, 
imkon tug‘diradigan xususiyatlardir. Bu yoki u qobiliyat har bir odamzotda bor, lekin 
uni  topib,  aniqlab  to‘g‘ri  o‘stirish  bilan  u  meva  berishi  mumkin.  Shunda  bu 
qobiliyatlar  to‘g‘ri  ta'lim-tarbiya  berish  va  o‘z  ustida  ishlash,  katta  mehnat  qilish 
yuzasidan  bola  quyidagi  yuqori  darajalargacha  chiqishi  mumkinligini  aytib  o‘tsak 
bo‘ladi: