O’zbekiston Oliy va o’rta mahsus ta’lim vazirligi Toshkent davlat sharqshunoslik instituti

 
TAYANCh IBORALAR 
1.  
To’ldiruvchi. 
2.  
Vositali to’ldtiruvchisi. 
3.  
Vositasiz to’ldiruvchisi. 
4.  
Mutloq to’ldiruvchisi. 
5.  
Birgalik to’ldiruvchisi. 
 
ADABIYOTLAR 
1.  
B.Z.Holidov. Uchebnik arabskogo yaz’ka. T.1981 y. 161 b 
2.  
Kovalyov, Sharbatov. Uchebnik arabskogo yaz’ka. M. 1998 y. 166 b 
3.  
Ibrohimov. Yusupov. Arab tili grammatikasi T. 1997 111 b. 
4. Ibn Molik. «Alfiya». Misr. 1974 y.  
 

---

 
 
 
157
 
 
 
19.-19.5. HOL. 
REJA 
1.  
Hol haqida umumiy ma’lumot. 
2.  
Holning ta’rifi haqida. 
3.  
Holning turlari haqida. 
Avvalo  holning  ta’rifini  aytsak.  Hol  fo’ilning,  maf’ulning    yoki  ikkalasini  
birgalikdagi  yoki bulardan  tashqari  jar  va majrurning  va muzof ilayhining  holatini  
bildiradigan,    ikkinchi  darajali      mansub  holdagi,  noaniq  ismdir.    Buni    tushuntirish  
uchun quyidagi  misollarni tushuntiramiz: 
                                                  
 امستبم َّيساردلا ُه ماع بلاطلا لبقتسا  
Og’uvchi o’zining  og’uv yilini  tabassum qilgan  holda  kutib oldi.   
Bu  misoldagi   
برلاطلا  - لبقترسا  fe’lining foilidir. امرستبم  esa o’sha  foil   برلاط  ning 
holidir. 
1.  
Kitobni ochiq holda og’idim  - 
احوتفم  باتكلا ُتأرق 
Bu  misoldagi 
باررتكلا  maf’ulun  bihi  (vositasiz  to’ldiruvchi)  اررحوتفم    esa,  o’sha 
maf’ulning  holidir.  
2.  
يرم بيبطلا صحف
  ينسلاج هض
 
 Bu  misoldagi 
بريبطلا  fe’lning    foili,    هرضيرم    esa  maf’ul.  ينرسلاج    esa    foil  bilan 
maf’ulning  birgalikdagi  holidir.   
3.  
  رطخ  ةيشام ةرايسلا نم لوزن  - O’arakatdagi mashinadan  tushish hatarlidir.  
 Bu misoldagi 
ةرايسلا نم kalimasi jar va majrur  bo’lib,   ةيشام esa uning  holidir.  
4.  
  ررض اكرحتم ِراطقلا ُبوكر - Yurib ketayotgan poezdga  chiqish zararlidir.  
Bundagi  
رارطقلا kalimasi  muzof ilayhi bo’lib, اركرحتم uning holidir.  Bundan tashqari  
hol turli ma’nolarda ishlatiladi: 
1.  
Payt holi, ish harakatning  bajarilgan vaqtini  bildiradi: 

---

 
 
 
158
 
 
 
   ارانَ ميلس بهذ -  Salim kunduzi ketdi. 
   
نيرهش انه تشع  - Bu yerda ikki oy yashadim.    
Payt holini izofa birikmasi  holida  ham berish mumkin.  
Masalan:  
 ِرهظلا دعب  -  Tushdan so’ng 
 ِسردلا  تقو - Dars vaqtida 
 2. O’rin holi  ish-harakatning  bajarilish o’rnini  yoki yo’nalishini  bildiradi:                 
 ِةقيدلحا في ُتسلج  - Boqda o’tirdim. 
انييم و لااشَ رظن - O’ng va chapga qaradi. 
Izofa holatda  ham berish mumkin. 
 ِةسردلما  برق  - Maktab yaqinida. 
 ِرادلجا  ءارو   - Devor orqasida. 
3.  Miqdor  holi    ish-harakatning    necha  marta  bajarilganligini,  bosib  o’tilgan 
yo’lning uzunligi  va vaqtining miqdorini  bildiradi.  
Masalan: 
 ِينترم  باتكلا ُتأرق  -  kitobni ikki marta og’idim. 
       لايوط انركفت  -  biz uzoq o’yladik. 
4.  
Daraja holi  esa, bajarilgan  ishning darajasi  va sifatini bildiradi. 
ادج انبعت و ايرثك سمأ انلمع  -  Kecha juda ko’p ishladik va  juda charchadik 
5.  
Maqsad  va  sabab  holi,    bajarilgan  ish-harakatning    sababi  va  maqsadini  
bildiradi. Bunday hol ko’pincha  masdar shaklida  bo’ladi. Masalan: 
هل ابيدأت هنبا برض  -  Og’liga tarbiya berish  maqsadida urdi.  
   ابضغ فتَري وه  - U qazabdan titradi. 
6.  
holat  holi.    Bu  hol  ish-haraktning    bajarilish  vaqtidagi    foil  va  maf’ulning  

---

 
 
 
159
 
 
 
holatini bildiradi.  Bunday hol odatda  noaniq bo’ladi. holatni bildirayotgan  ism zul 
hol deyiladi va u aniq holatda  bo’ladi va u hol bilan jinsda  va sonda  moslashadi.  
Masalan; 
ابكار ديز ءاج  -  Zayd (biror narsaga) minib keldi 
 ًةاشم جاجلحا ءاج - Hojilar piyoda keldilar