O’zbekiston Oliy va o’rta mahsus ta’lim vazirligi Toshkent davlat sharqshunoslik instituti

TAYANCh  IBORALAR 
 
1. Izohlovchi 
2. Oddiy izohlovchi 
3. Kuchaytirma izohlovchi 
4. birikma olmoshlari 
5. Qaytuvchi olmosh 
 
  
SAVOLLAR 
1.  
Izohlovchi nima? 
2.  
Izohlovchining qanday turlari mavjud? 
3.  
Kuchaytirma izohlovchi qanday ifodalanadi? 
4.  
 لدبلا 
nima? 
5.  
 ينع ، سفن ، عيجم ، لك 
 so’zlari qachon ishlatiladi? 
6.  
O’zbek tilidagi va arab tilidagi izohlovchilarning ifodalanishida qanday 
farqlar bor? 

---

 
 
 
154
 
 
 
 
TAYANCh IBORALAR 
 
1.  
Aniqlovchi 
2.  
Izohlanmish 
3.  
Oddiy izohlovchi 
4.  
Kuchaytiruvchi izohlovchi 
5.  
Birikma olmoshi 
 
ADABIYOTLAR 
 
1.  
B.Z.Holidov. «Uchebnik arabskogo yaz’ka» 240-243 b. 
2.  
Talabov E. «Arab tili darsligi» 
3.  
Ibrohimov N. «Arab tili grammatikasi» 350-351 b. 
 

---

 
 
 
155
 
 
 
18.5.-18.8. TO’LDIRUVChI. 
REJA 
1.  
To’ldiruvchi haqida ma’lumot. 
2.  
To’ldiruvchining turlari. 
   Fe’l kesim o’zi bilan  to’ldiruvchi olib kelishi mumkin. Odatda  to’ldiruvchi o’timli 
fe’llardan  keyin    keladi.  to’ldiruvchilar  kimni,  nimani,  kimga,    nimaga,    kim  bilan, 
nima  bilan?  so’roqlariga  javob  bo’ladi.  To’ldiruvchilar  vositali  va  vositasiz  bo’ladi.  
Vositasiz to’ldiruvchi o’timli fe’l  bilan boshqariladigan va ish  harakat bevosita unga 
yo’naltirilgan  ismdir.    To’ldiruvchi  ism    kelishigidagi  ism  bo’lib    odatda  egadan 
keyin keladi.   
    Bunday  to’ldiruvchini  arab  grammatistlari   
هرب لورعفلما    deydilar  va  bu    to’ldiruvchi 
kimni,  nimani?    so’roqiga    javob  bo’ladi.  Ba’zi  hollarda    to’ldiruvchini    ajratib  
ko’rsatish uchun egadan oldin ham  qo’yish mumkin.  
   Agar  ega  bilan  to’ldiruvchi  alif  maksuraga    tugagan    bo’lsa,    ular  kelishiklarda  
o’zgarmaydi.  Bunday holatda  ega to’ldiruvchidan albatta oldin  keladi.    
Bulardan  tashqari  kabi  to’ldiruvchilar  ham  bor.  Masalan:  Bajarilgan  ishni 
navini, sonini va turini  bildiradi.   
هيف لوعفلما  (Maf’ul fihi) - bu في (fiy) ma’nosini o’z ichiga  olgan to’ldiruvchidir. 
 هعم لوعفلما  (Maf’ul maahu) – عم (maa)  ma’nosidagi to’ldiruvchidir.   
  هرل لورعفلما    (Mafu’l  lahu)  -  bir  maqsadni  mo’ljallab  bajarilgan  ish  harakatni  
bildiradi.   
Barcha  turdagi  to’ldiruvchilar  yuqoridagi    misollarda  ko’rinib  turgani  kabi 
mansub  (tushum kelishigida) bo’ladi. 
SAVOLLAR 
 
1.  To’ldiruvchi deb nimaga aytiladi? 
2.  To’ldiruvchilar necha hil bo’ladi? 
3.  Mansubotlar guruhiga  nimalar kiradi? 
4.  Qachon to’ldiruvchini egadan  oldin qo’yish mumkin? 

---

 
 
 
156
 
 
 
5.  Qachon to’ldiruvchini egadan oldinga qo’yib bo’lmaydi?