Bo‘lib, «Maxsus pedagogika» fani namunaviy dasturi asosida yaratilgan

3.2.Eshitishida nuqsoni bo‘lgan bolalarning  tasnifi 
 
Zamonaviy   maxsus  ta’lim  muassasalarining  tabaqalashtirilgan holda  tashkil 
etilishi,  shuningdek,  ulardagi   ta’lim-tarbiya  mazmunini  belgilashda  asosiy  omil 
bo‘lib      R.M.Boskisning    eshitishida    muammolari    bo‘lgan    bolalar    pedagogik  
tasnifi   xizmat  qiladi: Karlik-eshitishning turg‘un yo‘qolishi bo‘lib,  unda mustaqil 

---

62 
 
holda nutqni  egallash, hattoki  quloqqa yaqin bo‘lgan masofada bo‘lgan nutqni  aniq 
idrok etish imkoniyati bo‘lmaydi. Total (to‘liq) karlik juda kam uchraydi. Ko‘pincha 
karlikda  baland  nonutqiy    tovushlar,  quloq  suprasiga  yaqin  masofadagi  ba’zi  nutqiy 
tovushlarni  idrok  etish  darajasida  bo‘lgan  eshitish  qoldiqlari  saqlanib  qoladi. 
Audiometr  tekshiruvi  eshitishning  80  dBdan  yuqori  darajada  yo‘qolganligini 
ko‘rsatadi.  Zaif  eshituvchilik-  eshitishning  turg‘un  pasayishi  bo‘lib,  unda  ushbu 
eshitish qoldig‘i asosida nutqiy zaxirani minimal holatda mustaqil ravishda egallash, 
murojaat  etilgan  nutqni  quloq  suprasiga  yaqin  masofada  idrok  etish  imkoniyati 
bo‘ladi
38
.  
                                                           
38
 Embracing Diversity: Toolkit for Creating Inclusive, Learning-Friendly Environments 
Specialized Booklet 3 Teaching Children with Disabilities in Inclusive Settings Published in 2015 
by the United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization 7, place de Fontenoy, 
75352 Paris 07 SP, France. (ushbu kitobning 27-42-betlaridan olindi).  
 

---

63 
 
Rasm 1. Engagig Deaf and Hard of Hearing Students in the School Librury: A 
Handbook  for  Teacher-  Librarians  NADENE    EISNER  2012  (ushbu  kitobning  9-
betidan olindi) 
Audiometr  tekshiruvi  eshitishning    80  dB  kam  bo‘lmagan  pasayishini 
ko‘rsatadi.Birinchi tasniflash 16-asrga to‘g‘ri keladi. Italiya olimi D.Kardano 3 guruh 
karlarni ajratishda karlikning vujudga kelish vaqtiga bog‘liqligi va nutqiy  rivojlanish 
darajasiga asoslangan: Tug‘ma karlar. Erta kar bo‘lganlar (nutqi rivojlangunga qadar); 
Kech  kar  bo‘lganlar  (nutqi  saqlanib  qolganlar).18-asr  Fransuz  pedagogi  R.A.Sikar 
eshitish  nuqsoni  har  xil  bo‘lgan  bolalarni  guruhlarga  bo‘lishni  va  ularni  bo‘lak 
holda  o‘qitishni  taklif  qilgan.19-asrning  birinchi  yarmida  Rus  surdopedagogi 

---

64 
 
V.I.Fleri kar va zaif eshituvchi o‘quvchilarni, kech kar bo‘lib  qolganlarni va zaif 
eshituvchilarni  bo‘lak  holda  o‘qitish  kerakligini  taklif  qilgan.Parijdagi  kar  va  zaif 
eshituvchi o‘quvchilar instituti vrachi J.Itar besh guruh karlarni ularning tovushlar va 
nutqlar  eshitishiga  qarab  ajratgan:yuqori  nutq  va  tovushlarni  qulog‘ining  yaqinida 
eshituvchilar;unli 
va 
undoshlarni 
ajratuvchilar;ayrim 
unli 
va 
undoshlarni 
ajratuvchilar;nutqlarni  eshitmaydigan,  lekin  baland  tovushlarni  eshituvchilar;umuman 
eshitishida  nuqsoni  bo‘lganlar.Biroq  kar  bolalarning  differensiyasi,  faqat  turli 
darajadagi  eshitish  qobiliyatini  yo‘qotganlarni  o‘qitish  bilan  ijobiy  natijalar 
bermadi.19-asrning  ikkinchi  yarmida  Peterburg  kar  va  zaif  eshituvchi  o‘quvchilar 
bilim yurtida Ya.T.Speshnev ikkita bo‘linma tuzdi:turli xildagi nutqlarga ega bo‘lgan 
kar  bolalar  uchun;imo-ishora  asosida  muloqot  qiluvchilar  uchun.Ya.T.Speshnev 
tomonidan  eshitishida  nuqsoni  bo‘lgan  bolalar  nutq  saviyasini  yaxshilash  bo‘yicha 
differensiallanadi,  asosiy  nuqson  darajasi  hisobga  olinmaydi.  Bunday  hol  ularni 
o‘qitish  mobaynida  kerakli  samara  bermadi.  Eshitish  qobiliyati  juda  nuqsonli 
bo‘lgan  bolalarning  yuqori  o‘zlashtiruvchanliklari  boshqa  tomondan  eshitish 
qobiliyati 
saqlangan 
bolalarning 
nuqsonli 
bo‘lgan  o‘zlashtiruvchanliklari 
kuzatiladi.  Bunday  hol  esa  o‘qituvchilar  tomonidan  o‘quvchilarni  aqliy 
rivojlanishi  bo‘yicha ajratib o‘qitishga majbur qiladi
39
. L.V.Neyman bolalik davrida 
eshitish  qobiliyatining  buzilishini  o‘rganish  va  tasnifini  yaratish  tarixida  uch 
bosqichni  belgilaydi:kar  va  zaif  eshituvchi  o‘quvchilarda  eshitish  qobiliyatini 
tekshirishni  tizimlashtirish  boshlang‘ich  urinishidan,  toki  amaliyotda  eshitishni 
o‘lchagich 
uskunasini 
kamerton 
to‘plamidan 
faydalanishni 
amaliyotda 
qo‘llash;kamertondan  to  audometrgacha  bo‘lgan  davr;hozirgi  talabga  javob  beradigan 
amaliyotga kiritilgan audiometr.L.V.Neyman eshitish chastotalari maydoni yordamida 
qabul qilish diapazoniga asoslanib, karlarni to‘rtta guruhga  ajratadi.