Umurtqalilar zoologiyasi

2 1-rasm.  Akula  umurtqalarining  ko'ndalang  kesimi:
A  -   tana  um urtqasi,  В  —  dum   um urtqasi:  1-xorda,  2-umurtqa  tanasi,  3-ustki 
yoy,  4-orqa  m iya,  5-ko‘ndalang  o ‘sim ta,  6-qovurg‘a,  7-pastki  yoy,  8-gem al  kanal.
Umurtqaning  asosiy qismini umurtqa  tanasi tashkil  etadi. 
Umurtqa tanasi orqa va oldingi tomondan ichiga chuqur botib 
kirgan.  Bunday  umurtqalar 
qo‘sh  botiqli 
yoki 
amfitsel 
umurtqalar deb ataladi.  Har qaysi umurtqa tanasining marka-
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

zida teshik bor, bu teshikdan xorda o‘tadi va har bir umurtqa­
ning ikkinchi umurtqa bilan qo'shilgan yerida u kengayib, har 
qaysi  umurtqa  tanasidan o‘tganda  torayadi.  Umurtqa tanasi­
ning ustki yon tomonlaridan bir juft o'simta — ustki yoy chiqa­
di,  bu yoylaming orasida ustki  oraliq plastinkalar bor.  Ustki 
yoylar oraliq plastinkalar bilan birga orqa miya kanalini ikki 
yondan o‘rab oladi. Umurtqa tanasining ostki tomonidan past­
ga qarab pastki yoylar chiqadi.  Tana qismining pastki yoylari 
qisqa  yon  o‘simtalardan  iborat  boiadi,  bu yon  o‘simtalarga 
tog‘ay qovurg‘alar birikadi.  Dum qismi pastki qisqa yoylarda 
pastki birlashtiruvchi plastinkalar yordami bilan juft-juft boiib 
birlashib,  dum qismining asosiy qon tomirlari joylashgan va 
ularni  muhofaza  qiladigan 
gemal  kanalni 
hosil  qiladi.
Bosh skeleti. 
Akulaning bosh skeleti ikkita boiimga,  ya’ni 
miya  qutisi 
(neurokranium) 
va 
visseral 
(og‘iz  va  jabra  ap- 
paratlari skeleti)ga boiinadi (22, 23-rasmlar). 
Neurokranium 
tarkibiga:  miya qutisi, sezuv organlari  (eshituv va hidlov)  ka­
psulasi  hamda  tumshuq  skeleti  kiradi.  Miya  qutisining  tepa 
qopqogi  faqat tog‘aydan tuzilgan,  oldingi qismidagina katta 
teshik  —  oldingi  fontanel  bor.  Bosh  miyani  orqa  tomondan 
ensa  o‘rab  turadi,  bu  boiimda 
katta  ensa  teshigi 
boiadi. 
Bosh  miya  ensa  teshigi  orqali  orqa  miya  bilan  qo‘shiladi. 
Eshituv kapsulalari ko‘z kosasining orqasida, eshituv bo‘limining 
yon  devorlariga joylashgan.  Ko‘z  soqqalaii joylashgan  chu­
qurcha  — 
ko‘z  kosalari 
miya  qutisi  oldingi  qismining  ikki 
yonida o‘rnashgan.  Miya qutisining ensa boiimiga  tananing 
birinchi umurtqasi birikadi. Miya qutisining asosi keng boiib, 
ko‘z kosalarini  ikkiga ajratadi,  bunday keng  asosli bosh  ske­
leti  t- 
platibazal 
tipdagi  bosh  skeleti  deb  ataladi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---