Илмий муҳаррир: медицина фанлари доктори, профессор Н

Tog`ay  to`qimasining  hujayra  elementlari.  Tog`ay  to`qimasida  2  xil  asosiy  tog`ay 

hujayralari: xondrotsitlar va xondroblastlar (yoki xondroblastotsitlar) farq qilinadi. Xondrotsitlar oval 

yoki yumaloq bo`lib, hujayra yuzasida mikrovorsinkalar tu-tadi. Hujayralar hujayralararo moddadagi 

maxsus  bo`shliqlarda  yakka-yakka  yoki  to`p-to`p  bo`lib  joylashadn.  To`p-to`p  bo’lib-joylashgan 

hujayralar  umumiy  bo`shliqda  yotib  bir  dona  boshlang`ich  hujayraning  bo`linishi  natijasida  hosil 

bo`ladn. Bu to`p hujayralar izogen gruppa deb nomlanadi. Har bir hujayrada bitta yoki ikkita yadrocha 

tutuvchi  yumaloq  yadro bo`ladi. Hujayraning sitoplazmasi  bir oz bazofil  bo`lib, tor halqa shaklida 

yadro  atrofini  o`raydi.  Hujayra  organellari  ko`p  emas.  Rivojlanayotgan  tog`ay  hujayralar 

sitoplazmasida  ko`p  miqdorda  mitoxondriyalar,  Golji  kompleksi  va  endollazmatik  to`r  joylashadi. 

Tog`ay  hujayralarini  gistoximik  usullar  bilan  o`rganilganda  unda  glikogen,  lipidlar  mavjudligini 

hamda  bir  qator  fermentlarning  (ishkoriy  fosfataza,  lipaza,  oksidaza)  yuksak  aktivligi  aniqlangan. 

Tog`ay  hujayralarining  ikkinchi  turi  xondroblastlardyr.  Ular  tog`ay  usti  pardasining  ostida,  tog`ay 

to`qimasining  periferiyasida  joylashgan  bo`lib,  yassilashgan  shaklga  ega  va  yakka-yakka  bo`lib 

hujayralararo moddada yotadi. 

Xondroblastlar  xondrotsitlarga  nisbatan  kengroq  sitoplazmaga  ega  bo`lib,  ribonuklein 

kislotaga  boy  bo`lganligi  sababli  sitoplazmasi  bazofil  bo`yaladi.  Elektron  mikroskop  ostida 

xondroblast  hujayralarida  endoplazmatik  to`rning  parallel  membranalari  ko`rinadi.  Bu  holat 

hujayraning 

yuqori 

sintetik 

faoliyatidan'darak 

beradi. 

Sitoplazmada 

glikogen 

va 

mukopolisaxaridlarning  katta  to`plamlari  aniqlanadi.  Ba’zan  endoplazmatik  to`r  membranalari 

hujayra qobig`iga  yaqinlashadi. Hujayraning bunday tuzilishi sekret ishlovchi hujayralarga xos-dir. 

Xondroblastlar takomillashish natijasida xondrotsitlarga aylanadi. 

Tog`ay ustida qon tomir kapillyarlariga boy bo`lgan biriktiruvchi to`qima yotadi. Qon tomirlar 

va  nerv  oxirlari  atrofida  uzun  fibroblast  tipidagi  hujayralar  va  kollagen  tolalarning  tutamlari 

joylashadi.  Bu  tuzilma  tog`ay  usti  pardasi  -  perixondr  (yunon.  peri  -oldi,  chondros  -  tog`ay)  deb 

nomlanadi.  Tog`ay  to`qimasining  oziqlanishi,  regsneratsiyasi  va  ba’zi  bir  gistoximik  xususiyatlari 

tog`ay usti pardasiga bog`liq. Tog`ay usti pardasida qon tomirlari joylashgan siyrak tolali biriktiruvchi 

to`qimadan  iborat  tashqi  qavat,  o`zida  xondroblastlar  va  ularning  boshlang`ich  hujayralari  bo`lgan 

prexondroblastlar tutuvchi ichki qavat ajratiladi. Tog`ay usti pardasining bevosita  ostida duksimon 

shaklga  ega  yosh  xondrotsitlar  joylashadi.  Perixondr  tog`ay  to`qimasining  o`sishida  va 

regeneratsiyasida  muhim  o`rin  tutadi.  Bundan  tashqari,  tog`ayning  hujayralararo  moddasida  qon 

tomirlar  yo`qligi  uchun  moddalar  diffuziya  yo`li  bilan  tog`ay  usti  pardalaridagi  qon  tomirlardan 

boradi.  Tog`ay  usti  pardasi  yo`q  joyda  (bo`g`im  tog`aylarida)  oziq  moddalar  sinovial  suyuqlikdan 

diffuziya yo`li bilan kiradi. Tog`ay hujayralararo moddasi kolloid bo`lgani uchun suv va tuz o`tishi 

osondir.  Tog`ay  oziqlanishining  yomonlashuvi  tog`ay  hujayralararo  moddasida,  ayniqsa,  gialin 

tog`ayida Ca

++

 tuzlarining o`tirishiga olib keladi.