Fanning o’quv dasturi Oliy va o’rta maxsus, kasb-hunar ta`limi o’quv-uslubiy birlashmalari

1-birlamchi gemostaz yoki tomir trombotsitar gemostazi.Bunda diametri 100 mikrongacha bulgan 
Qon-tomir jaroxatlangan paytda Qon to’xtatishga katnashadi. Birlamchi gemostazga kiradi: 
* trombotsitlar va ularning faktori 
* Qon-tomir devori 
* Villebranda faktori  
     Qon  ivishining  tomir-trombotsitar  mexanizmiga  tomir  devori  va  Qon  shaklli  elementlari 
ishtirok etadi.Trombotsitlarning birlamchi gemostazdagi faoliyati kuyidagilardan iborat: 
- Angiotrofik-mikrotomirlar devorining normal struktur va funksional xolatini saklash,shikastlovchi 
omillarga chidamliligini oshirish; 
- Tomirlar spazmini ta’minlash; 
- Adgeziya va agregatsiya xususiyati orkali birlamchi trombin hosil qilish; 
- Uzida biologik aktiv moddalarni saklash orkali Qon ivishida ishtirok etish; 
       Mikrotomirlar  shikastlanishi  tomir  devori  spazmiga  olib  keladi.Bu  spazm  dastlab  reflektor 
ravishda  yuzaga  kelib,  keyinchalik  zararlangan  endoteliy  va  trombotsitlardan  ajralgan  serotonin 
tromboksan,katexolaminlar  ta’sirida  davom  etadi.Tomir  endoteliysi  shikastlanishi  trombotsitlar 

---

138 
 
faoliyatini tezlashtiradi.Bu faollashuv ADF mikdorinining oshishi va subendoteliydagi kollagen va 
fibrillyar  strukturalar  ta’sirida  vujudga  keladi.  Qonning  kollagen  bilan  Qontakti  trombotsitlarning 
adgeziyasiga  sabab  buladi.Bunda  Villibrand  faktori  va  trombotsit  membranasidagi    GPIa,GPIb 
retseptorlar muxim axamiyatga ega.Tromboksan A2,ADF va katexolaminlar ta’sirida trombotsitlar 
bir-biriga  yopishib,agregatlar  xosil  kiladi.Agregatsiyani  trombin  kuchaytiradi.Agregatsiyalanish 
okibatida  trombotsitlar  shakli  uzgarib  uning  membranasida  fibrinogenga  sezgir  retseptorlar  paydo 
buladi va Sa ionlari yordamida faollashgan trombotsitlar bir-biri bilan boglanadi.Bu jarayonda xosil 
bulgan 
trombotsitar 
tikin 
mustaxkam 
emas, 
shuning 
uchun 
u 
kaytar 
jarayon 
xisoblanadi.Trombotsitlarda  fibrinogen  ta’sirida  ikkilamchi  agregatsiya  yuzaga  kelib,ular  ta’sirida 
trombotsitlarda  aktin-  miozin  sistema  faollashadi  va  mustaxkam  trombotsitar  tromb  xosil 
buladi.Aktin-miozin  sistema  aktivlanishi  trombning  retraksiyasiga  olib  keladi.Bu  jarayon  soglom 
odamda 3-5 minutgacha davom etishi kerak.