Низомий номидаги тошкент давлат педагогика

Математикани ўргатишда у тарбиявий чораларга ушбу омилларни 
киритади: 
1) болаларда ўқишга бўлган қизиқиш, билим ва кўникмаларни 
шакллантириш; 
2) машғулот жараёнига бўлган масъулиятлиликни тушунтириш; 
3) ўз кучига, қобилиятига бўладиган ишончни тарбиялаш; 
4) математика кейинги босқич учун “замин” эканлигига ишончлиликни 
тарбиялаш. 
Математик тушунчаларни шакллантиришда С.И.Шварцбурд қуйидаги 
компонентларни ажратади: 
1) кенг қамровли тасвирлашни ривожлантириш; 
2) асосийни танлай билиш, абстракт фикрлашни билиш; 
3) аниқ ҳолатдан саволни математик ифодалашга ўтишни билиш; 
4) таҳлил қилишни, аниқ ҳолатларга бўлишни билиш; 
5) илмий хулосаларни аниқ материалда ишлашни билиш; 
6) математик масалани ечишда тоқат қилишни билиш, дедуктив фикрлаш 
кўникмаларини ҳосил қилиш; 
7) янги саволларни бериш (қўйиш)ни билиш. 
Демак, илк математик қобилиятлар шундай инсоний хусусиятлар орқали 
ифодаланадики, улар математика илмида юқори ижодий фаолият кўрсатишга 
имкон яратади. 
Билим ва кўникмаларни ўрганувчиларнинг кўпчилиги билиш бу математик 
масалада қўйилган мақсадга муваффақиятли эриштирувчи билим ва 
кўникмаларга асосланган инсоний қобилиятдир. 
“Билиш”нинг айни шундай ифодаланиши ушбу изланишда кўрилмоқда. 
“Кўникма” боланинг масалани ечишдаги шахсий тажрибасида ифодаланувчи 
фаолият деб кўрилади. Билимни ўзлаштириш ва билим ҳамда кўникмаларнинг 
шаклланиши ўртасидаги боғланиш болаларнинг билимларига асосланган билим 
ва кўникмаларни эгаллашда кўрилади. Ушбу кўникма ва билимлар ҳисобида 
болаларда янги билимлар, тушунчалар ўзлаштирилади. 

---

41 
И.А.Маркушевич мактабгача таълим 
олдида турган асосий вазифа болаларда 
математик 
тушунчаларни 
ривожлантиришдир 
дейди.
И.А. Маркушевич болаларда қуйидаги 
кўникмалар ҳосил қилиш учун батафсил 
методологик дастурни беради: 
1) саволнинг моҳиятини аниқлаш; 
2) аниқ қўйилган саволдан схемага 
ўтиш (схемалаштиришни билиш); 
3) берилган фаразлардан мантиқий хулосаларни келтириш; 
4) берилган саволни таҳлил қилиш; 
5) назарий фикрлашдан келиб чиққан хулосаларни аниқ саволларда 
ишлатишни билиш; 
6) хулосаларни таққослаш; 
7) шартларнинг натижаларига бўлган таъсирни баҳолаш;
8) олинган хулосаларни умумийлаштириб, янги саволларни қўйиш. 
Юқорида келтирилган билимлар боланинг ижодий фикрлаши асосида ётади 
ва бу билимларни болаларда мактабга қадам қўйгунча мунтазам ривожлантириш 
лозимдир. 
Геометрик тушунчаларни 
ривожлантиришда болаларда мустақил 
фикрлашни шакллантирувчи бошқа билим ва кўникмаларни шакллантириш 
муҳимдир. 
Болаларда математик тушунчаларни ривожлантириш бир қатор шартларга 
боғлиқ: