www.qmii.uz/e-lib
11
Корхоналар молия-хужалик фаолиятини
амалга ошириши учун маълум
турдаги маблагларга эга булиши керак. Улар хужалик жараёнида турли
функциядарни бажаради ва шунинг учун улар бухгалтерия хисобида
хужалик маблаглари деб юритилади. Бухгалтерия балан-сида хужалик
маблаглари активлар сифатида эътироф этилади.
Активлар — субъект назорат киладиган, келгусида улардан даромад олиш
максадида аввалги фаолият на-тижасида олинган иктисодий ресурслардир.
Корхона, ташкилот ва муассасаларда активлар асосан куйидаги турларга
булинади:
-узок муддатли активлар;
-айланма (жорий) активлар.
Узок муддатли активлар деб, узок муомала муддатига эга булган (12 ойдан
ортик) ва инвестициялаш максадида сакдаб турилган хамда хисобот кунидан
бош-лаб 12 ой давомида сотилиши мумкин булмаган активлардир.
Уларнинг таркибига асосий воситалар, но-моддий активлар, узок муддатли
молиявий инвестициялар, капитал куйилмалар ва
бошка узок муддатли
активлар киради.
Айланма (жорий) активлар деб, асосан кайта, такрорий сотиш максадида
ёки киска муддатда ушлаб турилган ва ундан хисобот кунидан кейинги 12
ой мобайнида фойдаланиш кутилаётган активларга айти-лади. Айланма
активлар таркибига ишлаб чикариш захиралари, тайёр махсулот ва товарлар,
тугалланмаган ишлаб чикариш, келгуси давр харажатлари, пул маблаглари,
киска муддатли молиявий куйилмалар хамда жорий дебиторлик карзлари
киритилади.
Корхона маблаглари хар хил манбалар хисобига шаклланади.
Бухгалтерия балансига биноан хужалик
маблагларининг ташкил топиш
манбалари 2 турга булинади:
-узлик маблагларининг манбалари;
-мажбуриятлар.
Уз маблаглари манбалари таркибига корхонани ташкил этиш пайтида хосил
килинган устав капитали, шу-нингдек, кушилган капитал, резерв капитали,
максадли тушумлар, корхонанинг ишлаб топилган соф фойдасидан
шакллантирилган бошка воситалар киради.
Мажбуриятлар шахснинг (карздорнинг) бошка шахс (кредитор)
фойдасига муайян ишни амалга ошириш, масалан, мол-мулкни топширишни
бажариш, пул тулаш ва бошка мажбуриятларидир ёки муайян хатти-
харакатдан тийилиб туриш мажбуриятидир.
Хар бир корхона муайян турдаги фаолиятни амалга оширишга
ихтисослашган. Бирор-бир турдаги фаолиятни амалга ошириш, хусусан,
www.qmii.uz/e-lib
12
махсулот ишлаб чикариш жараёни узлуксиз давом этиб
туриши учун аввал
таъминот, кейин эса сотиш жараёнини амалга ошириш лозим.
Таъминот жараёни корхона ишлаб чикариш фаоли-ятининг нормал
бориши учун мунтазам равишда хом-ашё, материал, ёкилги, шунингдек,
турли хилдаги асосий воситаларнинг харид килиб турилиши зарурлиги
билан изохланади. Бу жараён ишлаб чикариш жараёни учун зарур
воситаларни мол етказиб
берувчилардан пулга сотиб олиб, корхонага
келтириш билан чегараланади.
Ишлаб чикариш жараёни моддий неъматлар яратиш билан боглик булган
энг мураккаб хужалик муомалаларини уз ичига олади. Бу жараёнда мехнат
буюмлари, мехнат воситалари хамда ишчи кучи ёрдамида истеъмол
кийматига эга булган моддий неъматлар ишлаб чикарилади.
Сотиш жараёни хужалик маблаглари айланишининг сунгги боскичи
булиб, бу боскичда корхона томони-дан ишлаб
чикарилган махсулотлар
харидор ва истеъ-молчиларга шартномалар асосида етказилади. Сотиш
жараёни хужалик жараёнини тугаллайди ва яна янгидан таъминот жараёни
бошланади хамда бу жараён олдингига караганда кенгрок тус олади.
Хисобот давридаги корхона фаолиятининг якуний курсаткичи булиб
молиявий натижа хисобланади. Молиявий натижа — хужалик юритувчи
субъектнинг фойда ёки зарар шаклида ифодаланган фаолиятининг пировард
иктисодий якунидир.
Молиявий натижа, яъни фойда ёки зарарни улчашда даромадлар ва
харажатлар бевосита дахлдор элементлар хисобланади.
«Бухгалтерия хисоби тугрисида»ги Конуннинг 3-моддасига биноан
Узбекистон Республикаси худудида Узбекистон
Республикасида руйхатга
олинган хох Узбекистон Республикаси худудида, хох унинг ташкарисида
жойлашган барча хужалик субъектларя юридик шахслар, уларнинг шуъба
корхоналари,
филиаллари,
ваколатхоналари
ва
бошка
таркибий
булинмалари бухгалтерия хисоби субъектлари хисобланадилар.
Юридик шахс хисобланмайдиган, аммо банкда счётга ва
тугалланмаган балансга эга булган хужалик
субъектлари хам бухгалтерия
хисоби субъектлари хисобланадилар ва хисобни "Бухгалтерия хисоби
тугрисида"ги Конунга мувофик юритадилар.
Do'stlaringiz bilan baham: