O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi muqimiy nomidagi qo‟qo‟n davlat pedagogika instituti “Boshlang`ich ta`lim metodikasi” kafedrasi

 
17-МАЪРУЗА
УСЛУБИЯТ ТУРЛАРИ 
Режа: 
1. Ёзма ва оғзаки нутқ меъѐрлари ҳақида 
2. Лексик услубият 
3. Фонетик услубият 
 
1-§. Ёзма ва оғзаки нутқ меъѐрлари ҳақида 
 
Луғавий, грамматик, услубий меъѐрлар адабий тилнинг ҳ а м м а кўринишлари учун 
характерли, имло ва тиниш белгиларга оид меъѐрлар адабий тилнинг фақат ѐ з м а шакли 
учун, тўғри талаффуз меъѐрлари эса фақат о ғ з а к и нутқ шакли учун хосдир. 
 
2-§. Лексик услубият 
 
1. Омонимларнинг услубий хусусиятлари. Нутқда омонимлардан фойдаланган ҳолда турли сўз 
ўйинлари ҳосил қилинади: Қўлингдан келганча чиқар яхши от, Яхшилик қил, болам, ѐмонликни 
от, Насиҳатим ѐд қилиб ол, фарзандим, Ёлғиз юрса чанг чиқармас яхши от. Бу ўринда от
омоним сўзлари турлича маъноларни ифодалаяпти. Омоним сўзлардан фойдаланган ҳолда сўз 
ўйинларини яратиш тажнис (жинос) санъати дейилади. Бадиий адабиѐтда шу бадиий санъат 
қўлланиб яратилган тўрт қатор шеър эса туюқ деб аталади.
2.Синонимларнинг услубий хусусиятлари. Синонимларни қўллашда ҳиссий-таъсирий бўѐқ 
мавжудлиги жиҳатидан фарқланади: юз, афт, башара, бет, чеҳра, жамол, рухсор, дийдор 
синонимик қаторидаги юз сўзи маъноси бетараф сўз бўлса, бет, афт сўзлари салбий бўѐққа 
эга, башара сўзида эса салбий бўѐқ янада кучли, турқ сўзида башара сўзига нисбатан ҳам 
кучлироқдир; чеҳра ижобий бўѐққа эга, жамол сўзида бу бўѐқ янада кучли. Шунингдек, 
синонимларнинг ишлатилиш доираси чегараланган ѐки чегараланмаган бўлиши мумкин: кекса, 
қари, оқсоқол, нуроний, мўйсафид синонимик қаторидаги қари сўзининг ишлатилиш доираси 
кенг, қолганлариники эса чегараланган. Синонимларни ўринсиз ишлатиш оқибатида турли 
услубий хатолар келиб чиқади: Бульдозер кўчамизда йиқилай деб турган деворларни бир 
чеккага суриб йўл очар эди гапида йиқилай сўзи ноўрин қўлланган, чунки бу сўз одамларга 
нисбатан ишлатилади; бу гапда деворга нисбатан қуламоқ сўзи ишлатилиши керак эди.