Toshkent davlat yuridik universiteti

9.3. Soliq qonunchiligini buzganlik uchun ma’muriy javobgarlik 
 
Yuridik adabiyotlarda ma’muriy javobgarlikni qo’llashning ikki asosi 
ko’rsatib o’tilgan: birinchidan, qonun – huquqiy (me’yoriy) asos sifatida; 
ikkinchidan, ma’muriy nojo’ya xatti-harakat, faktik asos sifatida.  
Bu  ikkala  asos  ham  O’zbekiston  Respublikasi  qonunchiligida  o’z 
ifodasini  topgan.  Jumladan,  O’zbekiston  Respublikasining  Ma’muriy 
javobgarlik  to’g’risidagi  kodeksining  1-moddasiga  tayanadigan  bo’lsak, 
soliq  qonunchiligini  buzganlik  uchun  ma’muriy  javobgarlikning  huquqiy 
asosini  –  O’zbekiston  Respublikasi  Ma’muriy  javobgarlik  to’g’risidagi 
qodeksi, 
O’zbekiston  Respublikasi  Soliq  kodeksi,  O’zbekiston 
Respublikasi  Bojxona  kodeksi,  O’zbekiston  Respublikasi  Davlat  soliq 
xizmati  to’g’risidagi  qonun  va  boshqa  qonun  va  qonunosti  hujjatlari 
(O’zbekiston  Respublikasi  Oliy  Majlisining  qarorlari,  O’zbekiston 
Respublikasi  Prezidentining  Farmonlari,  O’zbekiston  Respublikasi 
Vazirlar  Mahkamasining  qarorlari,  Qoraqalpog’iston  Respublikasi 
qonunlari,  Qoraqalpog’iston  Respublikasi  Jo’qorg’i  Kengesining  va 
Vazirlar  Kengashining  qarorlari,  xalq  deputatlari  viloyatlar  va  Toshkent 
shahar  Kengashlarining,  viloyatlar  va  Toshkent  shahar  hokimlarining 
qarorlari) tashkil etadi.  
O’zbekiston  Respublikasi  Ma’muriy  Javobgarlik  to’g’risidagi 
kodeksning  10-moddasi  1-qismiga  binoan  esa,  ma’muriy  huquqbuzarlik 
deganda (faktik asosi) – qonun hujjatlariga binoan ma’muriy javobgarlikka 
tortish  nazarda  tutilgan,  g’ayrihuquqiy,  aybli  sodir  etilgan  harakat  yoki 
harakatsizlik tushuniladi.  
Amaldagi  qonunchilikka  binoan,  soliq  sohasidagi  ma’muriy 
javobgarlik  –  qonuniylik,  fuqarolarning  qonun  oldida  tengligi, 
demokratizm,  insonparvarlik,  odillik  va  ayb  uchun  javobgarlikning 
muqarrarligi tamoyillariga asoslanadi.  
Soliq sohasidagi ma’muriy javobgarliknining asosiy vazifalari bo’lib 
esa: 
soliq 
sohasida 
o’rnatilgan  davlat  boshqaruvini  (tartibini); 
fuqarolarning  huquq  va  erkinliklarini;  ijtimoiy  adolat  va  qonuniylikni 
ta’minlash; ma’muriy huquqbuzarliklar to’g’risidagi ishlarning o’z vaqtida 
va  obyektiv  ko’rib  chiqilishi;  bunday  huquqbuzarliklarning  oldini  olish; 
fuqarolarni O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi va qonunlariga rioya 
etish ruhida tarbiyalash hisoblanadi.  
Umumiy  qoidaga  ko’ra,  soliq  qonunchiligini  buzganlik  uchun 
ma’muriy  javobgarlikka  huquqbuzarlikni  sodir  etgan  paytda  o’n  olti 
yoshga  to’lgan  fuqarolar  tortiladilar.  O’zbekiston  Respublikasi  Ma’muriy 

---

237 
 
Javobgarlik 
to’g’risidagi  kodeksning  17-moddasiga  binoan  esa, 
O’zbekiston Respublikasi hududida bo’lgan ajnabiy fuqarolar va fuqaroligi 
bo’lmagan  shaxslar  umumiy  asoslarda,  ya’ni  O’zbekiston  Respublikasi 
fuqarolari singari, ma’muriy javobgarlikka tortilishi belgilangan.  
Soliq sohasidagi ma’muriy huquqbuzarlikning xususiyatlaridan kelib 
chiqadigan bo’lsak, shaxs nafaqat 16 yoshga to’lgan bo’lishi, balki qonun 
hujjatlari  bilan  unga  soliq  va  boshqa  to’lovlarni  to’lash  majburiyati  ham 
yuklangan  bo’lishi  kerak.  Bundan  tashqari,  soliq  sohasidagi  ma’muriy 
huquqbuzarlikni  sodir  etgan  shaxs  o’z  xatti-harakatlarining  oqibatini 
tushuna olishi, ya’ni aqli raso shaxs bo’lishi ham kerak.  
Soliq  qonunchiligini  buzganlik  uchun  ma’muriy  javobgarlikning 
ikkinchi  asosiy  subyekti  –  bu  mansabdor  shaxslardir.  O’zbekiston 
Respublikasi Ma’muriy Javobgarlik to’g’risidagi kodeksning 15-modda 2-
qismiga binoan mulk shaklidan qat’i nazar korxona, muassasa, tashkilotda 
muayyan mansabni egallab turgan shaxs, basharti unga rahbarlik, tashkiliy, 
farmoyish  berish,  tekshiruv-nazorat  vazifalari  yoki  moddiy  boyliklar 
harakati  bilan  bog’liq  bo’lgan  vazifalar  yuklatilgan  bo’lsa,  mansabdor 
shaxs deb hisoblanadi.  
Shuni  alohida  ta’kidlab  o’tish  lozimki,  ba’zi  davlatlarda  soliq 
qonunchiligini  buzganlik  uchun  ma’muriy  javobgarlikning  alohida 
subyekti sifatida – yuridik shaxslar ham namoyon bo’ladi.  
 
Masalan,  Rossiya  Federatsiyasi  O’zbekiston  Respublikasi  Ma’muriy  Javobgarlik 
to’g’risidagi  kodeksning  2.10-bandiga  binoan  yuridik  shaxslar,  2.6-bandiga  binoan  esa  horijiy 
yuridik shaxslarning soliq qonunchiligini buzganlik uchun ma’muriy javobgarligi ko’rsatib o’tilgan. 
AQSH  va  ko’pgina  G’arbiy  Evropa  davlatlarida  soliq  qonunchiligini  buzganlik  uchun  yuridik 
shaxslar  jinoiy  javobgarlikka  tortilishi  mumkinligi  belgilangan  (bu  davlatlarning  javobgarlik 
tizimida ma’muriy javobgarlik mavjud emas).  
 
Soliq 
sohasidagi 
ma’muriy 
javobgarlikning 
o’ziga 
xos 
xususiyatlaridan biri shundaki, sodir etilgan huquqbuzarlik kam ahamiyatli 
bo’lgan  taqdirda,  bu  ishni  ko’rib  chiqishga  vakolati  bo’lgan  organ 
(mansabdor  shaxs)  huquqbuzarni  ma’muriy  javobgarlikdan  ozod  etishi 
mumkin.  
Soliq  qonunchiligini  buzganlik  uchun  ma’muriy  jazo  qo’llanish 
chog’ida  sodir  etilgan  huquqbuzarlik  xususiyati,  huquqbuzarning  shaxsi, 
uning aybdorlik darajasi, mulkiy ahvoli, javobgarlikni engillashtiruvchi va 
og’irlashtiruvchi holatlar hisobga olinadi.  
Amaldagi  qonunchilik  mazmunidan  kelib  chiqadigan  bo’lsak,  soliq 
qonunchiligini  buzganlik  uchun  ma’muriy  javobgarlikni  engillashtiruvchi 
holatlarga quyidagilar kiradi:  

---

238 
 
­   aybdorning  o’z  qilmishidan  chin  ko’ngildan  pushaymon 
bo’lishi;  
­  aybdorning  huquqbuzarlikning  zararli  oqibatlari  oldini  olishi, 
yetkazilgan  ziyonni  ixtiyoriy  ravishda  to’lashi  yoki  keltirilgan  zararni 
bartaraf qilishi;  
­  huquqbuzarlikning kuchli ruhiy hayajon ta’siri ostida yoki og’ir 
shaxsiy, oilaviy yoxud boshqa sharoitlar yuzaga kelganligi oqibatida sodir 
etilishi;  
­  huquqbuzarlikning tahdid yoki majburlov ta’sirida yoxud xizmat 
yuzasidan,  moddiy  yoki  boshqa  jihatdan  qaramligi  ta’siri  ostida  sodir 
etilishi;  
­  huquqbuzarlikning  voyaga  yetmagan  shaxs  tomonidan  sodir 
etilishi;  
­  huquqbuzarlikning  homilador  ayol  yoki  o’n  to’rt  yoshgacha 
bo’lgan bolasini yakka o’zi tarbiyalayotgan shaxs tomonidan sodir etilishi.  
Ma’muriy  huquqbuzarlik  to’g’risidagi  ishni  ko’rib  chiquvchi  organ 
(mansabdor  shaxs)  boshqa  holatlarni  ham  javobgarlikni  engillashtiruvchi 
holat deb topishi mumkin.  
Soliq  qonunchiligini  buzganlik  uchun  ma’muriy  javobgarlikni 
og’irlashtiruvchi holatlarga esa quyidagilar kiradi:  
­ 
g’ayrihuquqiy  harakatlarni  to’xtatish  vakolati  bor  shaxslar 
tomonidan qo’yilgan talabga qaramay, bunday harakatlarni davom ettirish;  
­ 
ma’muriy  jazo  chorasiga  tortilgan  shaxsning  bir  yil  mobaynida 
yana  o’sha  xildagi  huquqbuzarlikni  sodir  etishi,  xuddi  shuningdek 
huquqbuzarlikning ilgari sudlangan shaxs tomonidan sodir etilishi;  
­  voyaga yetmagan shaxsni huquqbuzarlikka tortish;  
­  huquqbuzarlikning bir guruh shaxslar tomonidan sodir etilishi;  
­  huquqbuzarlikning tabiiy ofat sharoitida yoki boshqa favqulodda 
holatlarda sodir etilishi;  
­  huquqbuzarlikning mast holda sodir etilishi.  
Ma’muriy jazo chorasini qo’llanuvchi organ (mansabdor shaxs) sodir 
etilgan  ma’muriy  huquqbuzarlikning  xususiyatiga  qarab  mazkur  holatni 
aybni og’irlashtiruvchi holat deb topmasligi mumkin.  
Shaxs  ikki  yoki  undan  ortiq  soliq  sohasidagi  ma’muriy 
huquqbuzarliklarni  sodir  etgan  taqdirda,  ma’muriy  jazo  har  bir 
huquqbuzarlik uchun alohida-alohida qo’llaniladi.  
Agar shaxs bir necha ma’muriy huquqbuzarlik sodir etgan bo’lib, shu 
haqdagi  ishlar  bir  vaqtning  o’zida  ayni  bir  organ  (mansabdor  shaxs) 
tomonidan 
ko’rib  chiqilayotgan  bo’lsa,  bu  shaxsga  nisbatan 

---

239 
 
qo’llaniladigan  jazo  og’irroq  ma’muriy  jazoni  nazarda  tutuvchi  sanksiya 
doirasida qo’llaniladi.  
Ma’muriy  jazo  soliq  huquqbuzarligi  sodir  etilgan  kundan  boshlab, 
davom  etayotgan  huquqbuzarliklar  uchun  esa,  huquqbuzarlik  aniqlangan 
kundan boshlab ikki oydan kechiktirmay qo’llanilishi mumkin.  
Jinoyat  ishini  qo’zg’atish  rad  etilgan  yoki  jinoyat  ishi  tugatilgan 
bo’lsa-yu,  lekin  huquqbuzarning  harakatlarida  ma’muriy  huquqbuzarlik 
alomatlari mavjud bo’lsa, ma’muriy jazo chorasi jinoyat ishi qo’zg’atishni 
rad  etish  yoki  jinoyat  ishini  tugatish  to’g’risida  qaror  qabul  qilingan 
kundan boshlab bir oydan kechiktirmay qo’llanilishi mumkin.  
O’zbekiston  Respublikasi  Ma’muriy  Javobgarlik  to’g’risidagi 
kodeksning  38-moddasiga  asoslanadigan  bo’lsak,  soliq  sohasidagi 
ma’muriy  huquqbuzarlik  oqibatida  yetkazilgan  zararni  qoplashi,  ya’ni 
davlat  va  mahalliy  budjetga  va  budjetdan  tashqari  jamg’armalarga  qonun 
hujjatlari bilan belgilangan to’lovlarni o’tkazishi shart.  
Soliq 
sohasidagi 
ma’muriy  huquqbuzarliklarning  tarkibi  - 
O’zbekiston  Respublikasi  Ma’muriy  Javobgarlik  to’g’risidagi kodeksning 
“Savdo,  tadbirkorlik  va  moliya  sohalaridagi  huquqbuzarliklar  uchun 
ma’muriy  javobgarlik”  deb  nomlangan  XIII  bobida  ko’rsatib  o’tilgan. 
Unga  ko’ra  quyidagi  soliq  sohasidagi  huquqbuzarliklar  uchun  ma’muriy 
javobgarlik qo’llaniladi:  
1) 
Soliqlar  yoki  boshqa  majburiy  to’lovlarni  to’lashdan  bo’yin 
tovlash;  
2) 
Daromadlar  to’g’risida  deklaratsiya  taqdim  etishdan  bo’yin 
tovlash,  deklaratsiyani  o’z  vaqtida  taqdim  etmaslik  yoki  unda  atayin 
noto’g’ri ma’lumotlarni taqdim etish;  
3) 
Soliq  solinadigan  obyektlarning  hisobini  olib  bormaslik  yoki 
kassa  operatsiyalarini  yuritish  tartibini,  shuningdek  to’lov  intizomini 
buzish;  
4) 
Buxgalteriya hisobi va hisobotini yuritish tartibini buzish;  
5) 
Soliq  to’lovchilarning  identifikatsiya  raqamlarini  qo’llanish 
tartibini buzish va boshqalar.  
 
Masalan, Soliqlar  yoki  boshqa  majburiy  to’lovlarni  to’lashdan  bo’yin  tovlash  (O’zbekiston 
Respublikasi  Ma’muriy  Javobgarlik  to’g’risidagi  kodeksning  174-moddasi).  Soliq  olinadigan 
foydani  (daromadni)  yoki  boshqa  obyektlarni  qasddan  yashirish  (kamaytirib  ko’rsatish)  yoxud 
soliqlar va boshqa majburiy to’lovlar to’lashdan qasddan bo’yin tovlash - fuqarolarga eng kam ish 
haqining  uch  baravaridan  besh  baravarigacha,  mansabdor  shaxslarga  esa  -  besh  baravaridan  yetti 
baravarigacha miqdorda jarima solishga sabab bo’ladi.  
Xuddi  shunday  huquqbuzarlik  ancha  miqdorda  sodir  etilgan  bo’lsa,  -  fuqarolarga  eng  kam 
ish  haqining  besh  baravaridan  o’n  baravarigacha  miqdorda,  mansabdor  shaxslarga  esa  o’n 
baravaridan o’n besh baravarigacha miqdorda jarima solishga sabab bo’ladi.  

---

240 
 
Daromadlar  to’g’risida  deklaratsiya  taqdim  etishdan  bo’yin  tovlash,  deklaratsiyani  o’z 
vaqtida  taqdim  etmaslik  yoki  unda  atayin  noto’g’ri  ma’lumotlarni  taqdim  etish,  -  eng  kam  ish 
haqining bir baravaridan uch baravarigacha miqdorda jarima solishga sabab bo’ladi.