Loyiha toshkent davlat yuridik universiteti

Mahkumlarning umumiy o’rta ta’limi 
O’zbekiston 
Respublikasi 
Jinoyat-ijroiya 
kodeksining  
100-moddasiga  muvofiq,  jazoni  ijro  etish  muassasalarida  mahkumlarning 
umumiy  o’rta  ta’limi  tashkil  etiladi.  Muassasa  ma’muriyati  mahkumlarga 
ular  ta’lim  olishi  va  mustaqil  ta’lim  olishi  uchun  qonun  hujjatlarida 
belgilangan tartibda sharoitlar yaratadi hamda zarur ko’mak ko’rsatadi. 
Yoshi  o’ttizdan  oshgan  mahkumlar,  I  va  II  guruh  nogironlari 
xohishlariga ko’ra ta’lim olishga jalb etiladilar. 
 
Mahkumlarning  oliy  va  o’rta  maxsus  o’quv  yurtlarida  ta’lim  olishiga 
yo’l  qo’yilmaydi,  manzil-koloniyalardagi  mahkumlar  bundan  mustasno 
bo’lib, ular o’quv yurtlarining sirtqi bo’limlarida ta’lim olishlari mumkin. 
 
O’quv  yurtlarida  ta’lim  olayotgan  mahkumlar  imtihonlarni  to’shirish 
uchun qonun hujjatlariga muvofiq ishdan ozod qilinadi. 
Jazoni  ijro  etish  muassasalaridagi  mahkumlarning  umumiy  o’rta  va 
kasb-hunar  ta’limi  hamda  ularning  ishlab  chiqarishdagi  kasb  tayyorgarligi 
tashkil  etiladi.  O’quv  jarayoni  va  kasbga  o’rgatishni  tashkil  etish  ta’limi 
organlarining normativ hujjatlari talablariga muvofiq ravishda hamda saqlash 
rejimi,  kun  tartibi  va  turli  toifadagi  mahkumlarni  batamom  ajratib  qo’yish 
qoidlariga rioya etilishini inobatga olgan holda amalga oshiriladi. 
  
2003- yil 30-avgustda Jinoyat-ijroiya kodeksiga kiritilgan o’zgartish va 
qo’shimchalarga muvofiq jazoni ijro etish muassasalarida kasb-hunar ta’lim 
va kasb tayyorgarligidan tashqari o’rta maxsus ta’limi ham yo’lga qo’yildi. 
Mahkumlar  kasb  tayyorgarligining  asosiy  maqsadi  bevosita  ishlab 
chiqarishda  ularga  kasb  o’rgatishdir.  Kasbga  o’rgatish  mahkumlar 
ishlaydigan  korxona  faoliyatining  xususiyati,  u  yoki  bu  mutaxassislikka 
bo’lgan  talab  va  ehtiyojidan  kelib  chiqqan  holda  amalga  oshiriladi.  Ayni 
paytda  ma’muriyat  alohida  mintaqalarning  ommaviy  kasblarga  bo’lgan 
talabini  hisobga  olishi  kerak.  Bunda  mahkumlar  ozodlikka  chiqqanlaridan 
keyin ularning mutaxassisliklaridan foydalanish mumkinligini nazarda tutish 

---

155 
 
lozim.  Bevosita  ishlab  chiqarishda  yangi  kasbga  o’rgangan  yoki  malakasini 
oshirgan  yoxud  malaka  oshirish  imtihonini  muvaffaqiyatli  to’shirgan 
shaxslarga  olgan  mutaxassisligi  va  berilgan  razryadi,  darajasi,  toifasi 
to’g’risidagi  yagona  namunadagi  hujjat  to’shiriladi.  Bu  hujjat  mahkumning 
shaxsiy  yig’majildida  saqlanadi  va  jazoni  ijro  etish  muassasasidan 
bo’shatilayotgan paytda uning qo’liga beriladi. 
 
Mahkumlarning  umumiy  va  hunar  ta’limi,  kasb  tayyorgarligi  ayniqsa, 
tarbiya  koloniyasida  namunali  tashkil  etilganligi  e’tiborga  molik  jihatdir. 
Chunki  voyaga  yetmaganlar  orasida  turli  ko’rinishdagi  huquqbuzarliklarni 
nafaqat jazo o’tayotgan joyda, balki ular ozodlikka chiqqanlaridan so’ng ham 
oldini olishning eng ta’sirchan choralaridan hisoblanadi. 
 
Ozodlikdan  mahrum  qilish  joylarida  asosiy  umumiy  ta’limni  tashkil 
etish jarayoni jazoni o’tash tartibiga zid bo’lmagan holda tashkillashtirilishi 
lozim.  Bunda  muassasa  ma’muriyati  mahkumlarning  o’qishi  uchun  sharoit 
yaratib berishi kerak. Bu mahkumlarga darsliklar, o’quv-yozuv qurollaridan 
foydalanish  imkoniyatini  berish  demakdir.  Ma’muriyat  mahkumlarning 
o’qishlari vaqtida rejadan tashqari ishlarga jalb qilmasligi, ularning mustaqil 
ta’lim olishlariga ko’maklashishi lozim. Mahkumlarning umumiy o’rta, o’rta 
maxsus,  kasb-hunar  va  kasb  tayyorgarligiga  intilishlari  ularning  jinsi,  yoshi 
va  sog’lig’ining  holatidan  qat’iy  nazar  rag’batlantirilishi  kerak.  Bu  sezilarli 
tarbiyaviy  samara  beradi  va  mahkumning  huquqiy  holatini  o’zgartirishga 
olib keladi. 
Shuningdek,  jazoni  ijro  etish  muassasalarida  ‘edagogik  faoliyat  bilan 
shug’ullanayotgan  o’qituvchilar  odatda  salbiy  ruhiy  o’zgarishlarga  ega 
shaxslarga  psixologik-’edagogik  ta’sir  ko’rsatish  tajribasiga  ega  insonlardir. 
Shuning  uchun  ham  ular  jazoni  ijro  etish  muassasalaridagi  tarbiyaviy 
jarayonga faol yordamlashishlari mumkin.