Ma’ruza 12
Mavzu: Jelatin kapsulalari va mikrokapsulalar. Ularni tayyorlashda
ishlatiladigan dori va yordamchi materiallar
Reja: 1.Kapsulalarni zamonaviy tavsifi va tasnifi, asosiy va yordamchi materiallarni tavsifi,
jelatin kapsulalarini ishlab chiqarish. 2.YUmshoq va qattiq jelatin kapsulalari, kapsulani
to‘ldirish apparati, sifatini tekshirish usullarini tahlil qilish. 3.Mikrokapsulalarni olish usullari va
ularni qobig‘ini o‘ziga xos tuzilishini saqlab qolish.
Kapsulalar anik dozalarga bulingan dori turidir. Ular suyuk, kukunsimon, butka va
donador shakldagi dorilar bilan tuldirilgan jelatina kobigidan iborat. Kapsulalar ichishga, yugon
ichakka va vaginal usulda ishlatishga muljallangan buladi. Kapsulalar ikki xil: kopkokchali
kattik (Capsulae operculatae - Capsulae qelatinosae) va butun kobikli yumshok (Capsulal
qelatinosae molles) buladi. Kattik jelatina kapsulalarining shakli silindrsimon, uchi yarim
sharsimon-dumalok bulib, ikki kismdan iborat. Tanasi va kopkokchasi tirkish koldirmasdan bir-
biriga oson kirishi kerak. Kattik jelatina kapsulalarida «kulf» vazifasini bajaruvchi burama
shakldagi chukurcha bulishi mumkin.
Kattik kapsulalar sigimiga karab -000 (eng kattasi) dan, 5 gacha (eng kichigi) 8 ulchovda
tayyorlanadi (1-jadval). YUmshok jelatina kapsulalarining ulchovi xar xil bulib, sigimi 1,5 gacha
buladi.
1-jadval
Tartib rakami
000
00
0
1
2
3
4
5
Kapsulaning urtacha sigimi, ml
1,37
0,95
0,68
0,5
0,37
0,3
0,71
0,13
Ularning kobigi tarkibidagi plastifikatorlar mikdoriga karab kattik yoki kayishkok - elastik
buladi.
YUmshok jelatina kapsulalari dumalok, urtasida choki bulib, sigimi 0,1-0,2 ml bulsa, «durlar»
(perlae qelatinosae) deb ataladi. Agar yumshok jelatina kapsulalarining bir tomoni chuzinchok
bulsa, tubatinalar (tubatinae) deb ataladi va bolalarga ishlatiladi
Kapsulani birinchi bulib fransiyalik dorishunoslar Mot (Mothes) va Dyublan (Dublane)
lar 1883 yilda taklif kilishgan. 14 yildan sung Angliyada kattik kapsula olish usuli taklif kilindi.
1933 yilda Germaniyada SHerrer firmasi tomonidan taxtakachlash usuli bilan kapsula olish taklif
etildi. SHundan sung rivojlangan mamlakatlar - AKSH, Angliya, YAponiya, Germaniyada
kapsula shaklidagi dori turi keng yoyildi va sanoat mikyosida ishlab chikarila boshlandi.
Jelatina kapsulalari uch xil usulda tayyorlanishi mumkin:
1. Kolipni jelatina eritmasiga botirib olish.
2. Tomchilash.
3. Taxtakachlash.
Jelatina kapsulalarini tayyorlash murakkab texnologik jarayon bulib, kuyidagi boskichlarda
bajariladi:
1. Jelatina massasini tayyorlash.
2. Jelatina kobiklarini olish.
3. Kapsulalarni tuldirish va kavsharlash.
4. Kuritish va pardozlash.
5. Saralash va kadoklash.
Jelatina massasini tayyorlash. Bu maksadda muayyan navli jelatina ishlatiladi. Massa
tayyorlashda ishlatilgan glitserin mikdoriga karab olinadigan kapsula yumshok yoki kattik
buladi. Kattiklarining tarkibida glitserin 0,3 % gacha, yumshoklarida 20-25% gacha bulishi
mumkin. Jelatina kapsulasining infeksiyaga chidamliligini oshirish uchun konservantlar: benzoy
kislota va natriy benzoat 0,05-0,1% gacha, salitsilat kislota 0,12% gacha, nipagin va nipazol (7:3
nisbatdagi aralashmasi) 0,3-0,5% gacha kushilishi mumkin (32-jadval). Reaktorda jelatina suvda
buktirilib, yordamchi moddalar bilan birga 45-70
0
S xaroratda eritiladi va massa etilguncha shu
xaroratda (3 soat) ushlanadi. Xarorat 45-50°S dan past bulsa, mogor bosadi, yukori bulsa, erishi
kiyinlashadi. Ikkala xolda xam jelatina naviga putur etadi. Kapsulaga estetik kurinish berish
maksadida ozik-ovkat sanoatida ishlatiladigan buyoklardan kislotali kizil «2», amarant, eritrozin
(kizil), tartrazin (sarik), tropeolin «O», sun’iy indigotin (xavo rang) va boshkalar ishlatiladi.