R. X. Maksudov, I. S. Hayitov

Tо‘qimachilik sanoati tarmoqlarini mexanizatsiyaash darajasi
(1963-1970 yy.)
Tarmoq
1963 y.
1965 y.
1970 y.
Ip-gazlama
41,7
42,6
52,9
Ipak
45,0
47,9
64,1
Trikotaj
39,8
41,0
53,0
Jadvaldan shu narsa kо‘rinadiki, 1970 yilda ham tо‘qimachilik
sanoatida salkam 47 foiz ishlar qо‘lda bajarilar edi. Bu hol tezlik bilan
tarmoq texnikasini yangilashni taqazo etar edi. Natijada, birgina
1969 yilda respublika tо‘qimachilik korxonalarida yangi texnikani joriy
etish bо‘yicha 78 ta tadbir о‘tkazilib 1 mln. 509,8 ming sо‘m iqtisodiy
samara olindi. Xususan, 6 ta sex kompelks mexanizatsiyalashtirildi, 2 ta
texnologik va 1 ta mexanizaiyalashgan patok liniyalar joriy etildi, 434 ta
yangi asbob-uskuna, shu jumladan 167 ta avtomatlashgan va
modernizatsiyalashgan mashinalar о‘rnatildi.
Jahonda esa ahvol quyidagicha edi. 1880 yildla AQSH
tо‘qimachilik sanoatida 10,6 mln. urchuq bо‘lgan bо‘lsa, 1900 yilda
19,1 mln.ga, 1910 yilda 28,3 mln.ga, 1913 yilda esa 31,5 mln.ga yetdi.
Shu yili Angliyada 55,6 mln. urchuq ishlamoqda edi. Rossiya
ip-gazlama sanoatida esa atigi 9 mln. urchuq bо‘lib, bu Angliya va
AQShga nisbatan mos ravishda 6,3 marta kam edi. Natijada Rossiya
1913 yilda AQShdan 2,1 marta, Angliyadan 2,6 marta kam ip-gazlma
ishlab chiqardi. Boshqacha aytganda, bu paytda aholi jon boshiga
AQShda 57,5 metr kvadrat ip-gazlama va 3,4 pogon metr jun gazlama
ishlab chiqarilgan bо‘lsa, bu kо‘rsatkich Rossiyada mos ravishda
ip-gazlama bо‘yicha 11,9 m
2
ni, jun gazlama bо‘yicha esa 0,7 pogon
metrni tashkil etdi xolos.
Birinchi jahon urushi va uning oqibatida rо‘y bergan iqtisodiy
inqiroz boshqa sanoat tarmoqlri qatorida tо‘qimachilik sanoatiga ham
katta salbiy ta’sir kо‘rsatdi. Masalan, 1917 yilda ip-gazlama ishlab
chiqarish 1913 yilga nisbatan 52 foizga, jun gazlama-65 %, ppak
gazlama-42%, Zig‘ir tolali gazlama-80 foiz darajaga tushib qoldi. 1920-
1921 yillarda esa 5 foizgacha tushib ketdi yoki 1921 yilda jahonda

---

29
150 mln. metr kvadrat, ya’ni aholi jon boshiga atigi 1 metr kvadrat
gazlama ishlab chiqarildi xolos.
Natijada XX asr boshlaridayoq tо‘qimachilik sanoati uchun zarur
bо‘lgan xomashyo tabiiy va sun’iy tolalarga talab oshib ketdi. Paxta,
pilla, jun, zig‘ir, kanop tolalar bozori chaqqon bо‘lib qoldi.