Neft-gazkimyo sanoati texnologiyasi

11-mavzu. Moylar uchun qo’ndirmalar (prisadkalar). 
 
Neftdan  olinadigan  moylarning  asosiy  vazifasi  xar  xil  mexanizmlarni 
xarakatdagi  qattiq  yuzalari  o’rtasidagi  ishqalanishni  kamaytirishdir.  Surkov  moylari 
metall  yuzalardagi  ishqalanishni  yopishqoq  suyuqlik  qatlamlari  orasidagi 
ishqalanishga  almashtiradi.  Ishqalanayotgan  materialni  yuzasidagi  molekulani  moy 
molekulasi  bilan  yopishqoqlik  kuchi  moy  molekulalarini  bir-biri  bilan  boglanish 
kuchiga  nisbatan  kattadir.  Shuning  uchun  metal  yuzasida  moyning  mustaxkam 
qatlami  xosil  bo’ladi.  Yaxshi  surkov  moylari  energiya  xarajatlarini  keskin 
kamaytiradi.  
Surkov  moylarining  asosiy  xarakteristikasi  ularning  yopishqoqligidir. 
Mexanizmlarni  ishlash  sharoitiga  qarab  yopishqoqlikka  bo’lgan  talab  turlichadir. 
Masalan,  engil  distillyat  industrial  moyni  yopishqoqligi  4-85  mm
2
/S.  (50
o
Sda).  Par 
mashinalarida  ishlatiluvchi  qoldiq  moylarniki  60-70  mm
2
/S.    Motor  moylari  yuqori 
haroratda  suyulib  ketmasligi  kerak,  sovuq  haroratda  qotib  qolmasligi  kerak.  Motor 
moylari  tozalash    jarayonida  deasfaltizastiya  va  deparafinizastiya  qilingani  uchun, 
ularni  qovushqoqlik  xususiyatlari  polistiklik  naftenli,  aromatik  va  gibrid  parafin-
naften-aromatik uglevodorodlarni molekulyar  massasi va tuzilishiga bog’liq. 
Moylarni  past  haroratda  ishlash  qobiliyatini  oshirish  uchun  ularga  qotish 
haroratini pasaytiruvchi maxsus qo’ndirmalar - depressatorlar qo’shiladi. 
Surkov  moylarining  muxim  sifat  ko’rsatkichi  -  ularni  kislorodga  nisbatan 
kimyoviy barqarorligidir.  
Moyda xar xil oksidlanish mahsulotlarini yigilib qolishi zararli oqibatlarga olib 
keladi: 
Past molekulali kislotalar metallarni tez zanglatadi. 
Yuqori  malekulali  kislotalar  kislorod  va  suv  ishtirokida  shu  sharoitda  xosil 
bo’lgan temir gidrookis bilan reakstiyaga kirishadi:         
Fe(ON)
2
+2RCOOH  (RCOO)
2
 Fe+2H
2
O. 
 
Yuqori kislotalarni tuzi moylarda yomon eriydi va cho’kmaga tushib qoladi. 

---

83 
 
Transformator  moyida  suvni  va  kislotalarni  yigilishi  uni  ekspluatastiya  
xususiyatini pasaytiradi.  
Reakstiyani  yuqori  molekulali  mahsulotlari  (smola),  asfalten,  (karben)  moy 
yuboruvchi sistemalarda  o’tirib qoladi. 
Oksikislotalar  va  ularni  mahsulotlari:  laktidlar,  estolidlar  va  boshqalar 
uglevodorodlarda  yomon  eriydi.  Shuning  uchun    ko’mirsimon  moddalar  dvigatelni  
porshenli qismlarida o’tirib qoladi.