O’quv mashg’ulotining texnologik xaritasiga ilovalar namunasi
O’qitishda ATdan foydalanishning psixologo-pedagogik asoslari
Ta’limda ATni joriy qilish va foydalanish masalalari ko’plab ta’minotchilarni o’ziga jalb qilib
kelgan. Ta’limda ATni qo’llashning pedagogik maºsadga muvofiºligi muammolari, ATdan
foydalanishning imkoniyatlari, ishlab chiqarishning istiqbolli yo’nalishlarini tadqiq etishga
M.P.Lanchin, I.V.Maruseva, A.V.Mogilev, I.V.Robert va boshqalarning asarlari bag’ishlangan.
Ta’limda texnik vositalardan foydalanish istiqbollarini bundan yigirma yillar oldin B.G.Ananьev
ham ko’rsatib o’tgan edi. Texnika fanlari va pedagogika fanlarini, muhandislik psixologiyasi va
pedagogik psixologiyani birlashtirish asosida yangi texnik yoki industrial pedagogika
yaratilmoqda... Pedagogik texnika va texnologiya texnika fanlari va pedagogika fanlarini juda yirik
birlashtirish markaziga aylanmoqda .
Ta’limda kompьyuter texnikalarini qo’llashning psixologo-pedagogik aspektlarini o’rganishda
B.F.Lomov, Ye.I.Mashbits, O.K.Tixomiov, L.I.Babaninning tadqiqotlari muhim ahamiyatga ega.
Mazkur tadqiqotlarda asosiy urg’u kompьyuterni “ta’lim samaradorligini oshirishning, odam psixik
rivojlanishining qudratli vositasi” ekanligiga, kompьyuterlar o’qituvchini almashtirmasligi
kerakligi va uni to’la almashtira olmasligiga, uning mehnatini ham, talabalar va o’quvchilarning
o’quv faoliyatini avtomatlashtira olmasligiga qaratilgan.
Psixologiya sohasidagi ko’p sonli tadqiqotlarda ko’rish analizatorlari eshitish analizatorlariga
qaraganda ancha yuqori o’tkazish qobiliyatiga ega ekanligi isbotlangan. Ko’z bir sekundda
millionlab bit axborotni, quloq esa faqat o’ minglab idrok qilishi mumkin. Ko’rish bilan idrok
qilingan axborot ko’proq anglangan bo’ladi va xotirada yaxshiroq saqlanadi. masalan, tovushli
qurilmalarni pedagogik maºsadga muvofiº va metodik savodli qo’llash o’zlashtiriladigan axborot
hajmini 15% ga, vizual qurilmalar esa 25% ga o’zlashtirilishini, bularning ikkalasidan birgalikda
foydalanish esa o’quv axboroti hajmini 65% gacha ta’minlashi isbotlangan . Eng yuqori
o’zlashtirish sifatiga ta’lim jarayonida o’qituvchi so’zi va o’quvchilarga taqdim qilinayotgan
tasvirni birlashtirilishida erishiladi. ATni amalga oshirishning asosiy vositasi bo’lgan
kompьyuterning salohiyoti ko’roish va eshitish analizatorlaridan to’laroq foydalanish imkonini
beradi. Bu esa, o’z navbatida, bilimlarni o’zlashtirishning boshlanish bosqichi – sezgi va
idroklashga ta’sir ko’rsatadi. Sezgi organlari bilan qabul qilingan signallar, keyin logik ishlovga
duchor bo’ladi va abstrakt tafakkur sferasiga tushundi. Yakunda hissiy obrazlar mushohadaga va
xulosa chiqarishga kiradi. Buning oqibatida bilish jarayonining navbatdagi bosqichi – anglashning
muvaffaºiyatli kechishiga asos yaratiladi.
Anglash bosqichida ATning tasviriy vositalaridan foydalanish tushunchalarining shakllanishi va
o’zlashtirilishiga mushohadalar va xulosalarning ibotliligi va asoslanganligiga, sabab-oqibat
bog’lanishlarining aniqlashga yordam berad. Psixologlar va didaktlarning fikriga ko’ra zamonaviy
kompьyuterlarning audiovizual imkoniyatlari anglash asosida yotadigan tafakkur jarayoni uchun
zaruriy sharoitlari yaratilishiga ta’sir ko’rsatadi, o’qish jarayonining logik tugallanishi bo’ladigan
84
eslab qolishda katta ahamiyatga ega, materialning logik tizimini aiqlashga yordam beradi, olingan
bilimlarning mustahkamlanishiga va ularning tizimlanishiga yordam beradi.
O’qitish jarayonida ATdan foydalanishning emotsional ta’siri o’quvchilarning diqqatini tashkil
etilayotgan materialga javlanishiga yordam beradi, idroklashga qiziqish va emotsional kayfiyatni
yuzaga keltiradi. Butun ta’lim-tarbiya jarayonida diqqatni saqlab turish pedagogikaning eng dolzarb
muammolaridan biridir. Katta tasviriy va texnik imkoniyatlarga ega bo’lgan AT vositalari bayon
etilayotgan materialdan olinadigan taassurotni kuchaytirish imkonini beradi.
Psixologlar, shuningdek, kompьyuterdan foydalanish o’quvchilarda ixtiyorsiz diqqatning
kuchayishiga ham yordam berishini qayd etishadi. Dipsleyda video-axborotning almashinishi kuchli
daqqatni talab qiladi, chunki klavishlarni ruxsat etlmagan bosilishi kompьyuter tizimini bir onda
javobni chiqayotgan menyular yoki interaktiv dialog shaklida chiqishiga olib keladi.
Psixologiya va pedagogika sohasidagi tadqiqotlar kompьyuter o’quvchilarning ijodiy qobiliyatlarini
rivojlantirish imkoniyatlariga egaligini va bilimlarni yuqori anglash darajasida o’zlashtirilishini
ta’minlashni ko’rsatdi (G.G.Brusnitsina, N.Ya.Vilenkin, L.A.Jukova, G.M.Kodjaspriova va boshq.).
Grafik imkoniyatlarni displek ekranida rasmlar, diagrammalar, grafiklarni yaratish va ularni gu
zahoti chop etish, turli ob’ektlarning modellarini loyi³alash atrof-olam hodisalarini modellashtirish
va ularga turli omillarning ta’sirini bashoratlash imkonini beradi.
Ekran-tovushli obrazlar yordamida olingan bilimlar keyinchalik bilishning yuqoriroq bosqichi –
tushunchalar va nazariy xulosalarga o’tilishini ta’minlaydi. AT vositalari tomonidan predmetli va
illyustrativ ko’rgazmalilikdan tashqari logik ko’rgazmalilik ham ta’minlanadi, bularga ekranga
yozma nutq ko’rinishida chiqarilgan nutqiy ifodalar, tasniflash sxemalari, tushunchalar
munosabatlari sxemalari, doiraviy sxemalar, tasniflash daraxtlari xosdir. Bunday ko’rgazmalilik-
ning vazifasi tushunchaga, g’oyaga, logik elementga obrazlilik baxsh etishdan iborat. AT vositalari
logik ko’rgazmalilikni dinamik shaklda va individual o’rganish rejimida taqdim etishga qodirdir.
SHunday qilib, ATdan savodli foydalanish pedagogik jarayonning har qanday bosqichida ijobiy
samara beradi, chunonchi:
- o’quvchilarga o’quv axborotini taqdim etish bosqichida;
- o’quv materialini o’zlashtirish bosqichid interaktiv o’zaro ta’sirlashuvda;
- o’zlashtirilgan bilimlarni (malakalar, uquvlarni) takrorlash va mustahkamlash bosqichida;
- erishilgan o’qitish natijalarini oraliq va yakuniy nazorat qilishda hamda o’z o’zini nazorat
qilishda;
- ham o’quv jarayonini, ham uning natijalarini o’quv materialini me’yorlash, uni tasniflash,
tizimlashtirish va h.k. yo’l bilan korrektsiyalash (to’g’rilash) bosqichida.
МДҲ
МДҲ
ва
ва
хориж
хориж
давлат
давлат
лари
лари
олимларининг
олимларининг
қуйидаги
қуйидаги
йўналишдаги
йўналишдаги
ишлари
ишлари
билвосита
билвосита
ўрганилди
ўрганилди
ва
ва
таҳлил
таҳлил
қилинди
қилинди
:
:
Бошланғич
Бошланғич
синфларда
синфларда
информатикани
информатикани
алоҳида
алоҳида
ўқув
ўқув
фани
фани
сифатида
сифатида
жорий
жорий
этиш
этиш
жиҳатлари
жиҳатлари
А
А
.
.
В
В
.
.
Горячев
Горячев
,
,
М
М
.
.
А
А
.
.
Плаксин
Плаксин
,
,
Ю
Ю
.
.
А
А
.
.
Первин
Первин
,
,
А
А
.
.
Л
Л
.
.
Семенов
Семенов
,
,
С
С
.
.
Н
Н
.
.
Тур
Тур
,
,
С
С
.
.
Пейперт
Пейперт
,
,
С
С
.
.
А
А
.
.
Бешенков
Бешенков
ва
ва
бошқаларнинг
бошқаларнинг
ишларида
ишларида
ўз
ўз
аксини
аксини
топган
топган
.
.
Бошланғич
Бошланғич
синф
синф
ўқувчиларининг
ўқувчиларининг
турли
турли
ўқув
ўқув
фанларини
фанларини
ўрганишда
ўрганишда
компьютердан
компьютердан
восита
восита
сифатида
сифатида
фойдаланиш
фойдаланиш
жиҳатлари
жиҳатлари
Н
Н
.
.
А
А
.
.
Королева
Королева
,
,
Е
Е
.
.
В
В
.
.
Тихонов
Тихонов
,
,
Н
Н
.
.
А
А
.
.
Пионтковская
Пионтковская
,
,
В
В
.
.
И
И
.
.
Варченко
Варченко
,
,
Н
Н
.
.
Н
Н
.
.
Булгаков
Булгаков
,
,
К
К
.
.
Ж
Ж
.
.
Аганина
Аганина
,
,
Т
Т
.
.
Ф
Ф
.
.
Сергеева
Сергеева
,
,
Б
Б
.
.
Б
Б
.
.
Қодирова
Қодирова
,
,
С
С
.
.
В
В
.
.
Рах
Рах
,
,
Б
Б
.
.
Д
Д
.
.
Сидиқов
Сидиқов
,
,
Б
Б
.
.
Хантер
Хантер
ва
ва
бошқаларнинг
бошқаларнинг
ишларида
ишларида
ўз
ўз
аксини
аксини
топган
топган
.
.
Бошланғич
Бошланғич
синф
синф
ўқувчиларининг
ўқувчиларининг
ўқув
ўқув
-
-
билиш
билиш
фаолиятининг
фаолиятининг
универсал
универсал
турларини
турларини
(
(
ёзув
ёзув
,
,
ҳисоб
ҳисоб
,
,
расм
расм
,...)
,...)
ўзлаштиришда
ўзлаштиришда
компьютер
компьютер
ва
ва
ахборот
ахборот
технологиялардан
технологиялардан
восита
восита
сифатида
сифатида
фойдаланиш
фойдаланиш
жиҳатлари
жиҳатлари
Д
Д
.
.
В
В
.
.
Зарец
Зарец
-
-
кий
кий
,
,
Н
Н
.
.
Д
Д
.
.
Щеткина
Щеткина
,
,
Ю
Ю
.
.
А
А
.
.
Иванов
Иванов
бошқаларнинг
бошқаларнинг
ишларида
ишларида
ўз
ўз
аксини
аксини
топган
топган
.
.
Psixologik muammolar:
- boshlang’ich sinf o’quvchilari tomonidan oson o’zlashtiriladigan
atama va tushunchalar majmuasini tanlash va bu tushunchalarni qaysi
85
fanlar doirasida berilishini aniqlash ;
- tanlangan atama va tushunchalarni uzluksiz, tizimli ravishda
o’quvchilar ongida shakllantirish ;
- boshlang’ich sinf o’quvchilariga informatika elementlarini
o’rganishga doir o’quv faoliyat tuzilmasi;
- pedagogik dasturiy vositalarini yaratishda ularga qo’yiluvchi
psixofiziologik, didaktik va texnik talablar;
informatika elementlarini o’rgatishga qaratilgan mashqlar tizimi
va ulardan foydalanish i.
Biroq shu bilan bir vaqtda o’qitishda ATdan foydalanish o’quvchilar displey oldida bo’lish vaqti
bilan bog’liq bir qator salbiy oqibatlarni ham yuzaga keltirishi mumkin. Bundan ta’lim jarayonida
kompьyuterlarni ishlatishning ergonomik normalariga qat’iy rioya qilinishi zarurligi kelib chiqadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |