|
Nazorat savollari:
1. Kasb etikasi, tibbiy-ijtimoiy xodimning axloqiy xusu-
siyatlarini sanab bering.
2. Etikaga xos tushunchalarga nimalar kiradi? Bu tushun-
chalarga ta’rif bering.
3. Tibbiy-ijtimoiy xodimning deontologik xatti-harakat
asoslari nimalardan iborat?
4. Tibbiy ijtimoiy xodimning professional xatoliklariga
nimalar kiradi va bu hollarda qanday javobgarlik choralari
ko‘riladi?
29
SANALOGIYA ASOSLARI. SOG‘LOM TURMUSH TARZI
Inson organizmi bir-biri bilan o‘zaro bog‘liq organ va
sistemalarga mujassam bo‘lgan hujayralardan tashkil topgandir.
Agar bu tizimning biror qismi ishdan chiqsa, bu boshqa
a’zolariga ham o‘z ta’sirini o‘tkazmay qolmaydi. Salomatlikni
tiklash tashxis qo‘yish va davolash bilan birga shu kasallik
keltirib chiqarishi mumkin asoratlarni oldini olishni nazarda
tutadi. Insonning idrok jarayoni, sezishi va tashqi muhit
ta’siriga javob qaytarishi xuddi boshqa a’zo va tizimlar singari
tabiat qonunlariga bo‘ysunadi. Inson salomatligi nima degan
savolga javob topish uchun inson faoliyati va xulqining biologik
asoslarini bilish lozimdir.
Ichki xotirjamlik, turg‘unlikni saqlab tura olgani uchun
inson sog‘lomdir. Mana shu xotirjamlikni saqlab turgan tarkibiy
qismlardan biri ishdan chiqsa, u xastalanadi. Bemorlarni
davolash va parvarish qilishning asosiy maqsadi – salomatlikni
tiklashdir. Buni iloji bo‘lmagan hollarda salomatlik holati tibbiy
xodimlar tomonidan organizmning himoya kuchlarini tiklash,
kasallikning belgilariga qarshi tura olishi va davolashning turli
ko‘rinishlari bilan ta’minlanadi. Sog‘lom odamga kundalik
hayotda uchraydigan ovqatlanish, ish faoliyati, jismoniy faoliyat
va ochlik xavf solmaydi.
BSST (Butunjahon Sog‘liqni saqlash tashkiloti) salomatlikka
«Kasallik yoki boshqa jismoniy nuqsonlarning yo‘qligina emas,
balki to‘liq jismoniy, ruhiy va ijtimoiy tomonidan osoyishtalik
holati
» deb ta’rif bergan. Salomatlik holati shaxsning jinsi,
yoshi, ijtimoiy kelib chiqishi, yashash joyining iqlimi, geografik
sharoitlariga bog‘liq holda antropometrik, klinik, fiziologik,
bioximik ko‘rsatkichlardan so‘ng aniqlandi.
«Salomatlik» –
organizmning tashqi atrof-muhit bilan to‘liq muvozanatlashgan
tabiiy holatidir. Kasallik
«Yetishmovchilik holati» bo‘lib, u
quyidagilar natijasida kelib chiqadi:
• organizmning biror tizimi yoki organining ishdan chiqishi;
• noqulay sharoitlar.
30
Individual va jamiyat salomatligi tafovut qiladi. Jamiyat
salomatligi tug‘ilish, o‘lish, bolalar o‘limi, jismoniy rivojlanish
darajasi, shikastlanish, nogironlik, o‘rtacha hayot davomiyligi
kabi ko‘rsatkichlar bilan ifodalanib, bu ko‘rsatkichlar tashqi
atrof-muhit, mehnat sharoiti va og‘irligi, ish kunining davo-
miyligi, ish haqining miqdori, oziq - ovqatlar, kiyim, yashash
joyi bilan ta’minlanish va sog‘liqni saqlash darajasiga bevosita
bog‘liq bo‘ladi.
1984-yili BSST salomatlikka
«Har bir inson yoki insonlar
guruhi o‘z istak va ehtiyojlarini qondira olishlari bilan birga
tashqi atrof-muhitga ta’sir o‘tkazishlari va o‘zgartira olishlaridir.
Salomatlik yashash maqsadi emas, kundalik hayot manbayi
hisoblanishi hamda ijtimoiy va shaxsiy zaxiralar va jismoniy
imkoniyatlarni o‘z ichiga olgan ijobiy tizimni tashkil etishi
kerak. Mustahkam salomatlik insonlarga to‘laqonli hayot
kechirishlari, jamiyatda o‘z o‘rnini topishlariga yordam
beribgina qolmay, ular yashayotgan jamiyatning madaniy,
iqtisodiy va ijtimoiy gullab yashnashi imkoniyatini beradi.
Hayot insonning tug‘ilish, yetuklik, qarilik va o‘lim orasi-
dagi biologik yo‘li bo‘lib qolmay, bu yo‘l davomida hayotdan
qoniqib yashashidir. Hayot o‘tmish, hozir va kelajakdan iborat
bo‘lib, odamlar tajribasi, ularning o‘zaro, tevarak-atrof va
kelajak avlod munosibati bilan ifodalanadi.
BSST inson salomat bo‘lishi quyidagilarga bog‘liq ekanli-
gini aniqlagan:
Salomatlik
shartlari
Oqar suv bi-
lan ta’minlash
va sanitariya
Yashash
uchun
sharoit
Xavfsiz ish joyi
va jamoadagi
foydali o‘rin
Boshlang‘ich
ta’lim
Hamma
uchun bir
xil sharoit
Asosiy
ehtiyojlarning
qondirilishi
Siyosiy erkinlik va
jamoaning
qo‘llab-quvvatlashi
Tinchlik va
xotirjamlik
Oziq-
ovqatlar
31
Do'stlaringiz bilan baham: |
