S. B. Bairova, G. M. Abduraupova bemorlar bilan ishlash asoslari

Diastolik  bosim  esa  yurak  diastolasi  oxirida  puls  to‘lqini 
tushgan vaqtda yuzaga keladi. 
Arterial  bosimni  o‘lchash  yurak  tomirlar  va  nafas  tizimi 
kasalliklarida  qo‘llaniladigan  muhim  tashxisiy  usul  hisoblanadi. 
Sistolik bo‘sim 100 dan 140 mm gacha, diastolik bosim 60 – 90 
mm gacha simob ustuni atrofida o‘zgarib turadi. Ertalab arterial 
bosim 5 – 10 mm simob ustuniga past bo‘ladi. 
Arterial bosimni o‘lchash uchun Riva – Rochchi apparatlari 
kamayib  ketganligi  sababli  ko‘proq  prujinali  apparatlardan 
foydalanilmoqda. 
Prujunali manometri bo‘lgan apparatlar – tonometrlar deyi-
ladi.  Apparat  prujinali  monometr,  manjetka,  rezina  nokcha  va 
asbob  qismlarini  o‘zaro  tutashtiradigan  rezina  naychalar  tizi-
midan iborat. Qon bosimni qo‘l sohasida o‘lchash uchun man-
jetlar turli o‘lchamda – go‘daklardan tortib semiz, katta odam-
larning  arterial  bosimni  o‘lchashga  mo‘ljallangan.  Bosimni  son 
sohasida o‘lchash uchun alohida manjetlar mavjud. 
Arterial  bosim  bilvosita  usul  (Korotkov  usuli)  bilan  yelka 
arteriyasida  o‘lchanadi.  Tibbiy-ijtimoiy  xodim  arterial  bosimni 
o‘lchash  vaqtida  tekshiralayotgan  odam  tinch  o‘tirishi  yoki 
yotishi,  gaplashmasligi  va  o‘lchashni  kuzatib  turmasligi  kerak. 
Bemorning  qo‘liga  tirsak  bo‘g‘imidan  ikki  -  uch  santimetr 

---

104 
yuqoriga  manjetkani  siqmasdan, u  bilan teri  orasida  faqat  bitta 
barmoq  sig‘adigan  joy  qoldirib  o‘raladi  va  mahkamlanadi. 
Tekshirilayotgan kishining qo‘lini qulay vaziyatda, kaftini yuqori 
tomonga  qaratib  qo‘yiladi.  Tirsak  bo‘g‘imida  yelka  arteriyasi 
topiladi  va  unga  pulsni  aniqlash  uchun  fonendoskop  qattiq 
bosilmagan  holda  qo‘yiladi.  So‘ngra  rezina  nokcha  bilan asta - 
sekin havo beriladi, u ayni vaqtda manjetkaga ham monometrga 
ham tushadi. Havo bosimi ostida monometrdagi siferblat bo‘y-
lab  harakatlanadigan  strelkalar  ko‘tariladi.  Shkaladagi  raqamlar 
manjetkadagi havo bosimini, ya’ni yelka arteriyasining yumshoq 
to‘qimalari  orqali  qanday  kuch  bilan  bosilganini  ko‘rsatadi. 
So‘ngra balon oldidagi ventilni biroz ochib manjetkadagi bosim 
asta  -  sekin  tushiriladi.  Manjetkadagi  bosimga  qarshi  bosim 
sistolik  bosim  miqdoriga  yetganda  birmuncha  qattiq  qisqa 
tovush  –  ton  eshitiladi.  Siferblatdagi  raqamlar  sistolik  bosimni 
ko‘rsatadi. Manjetkadagi bosimning bundan keyingi pasayishida 
eshitilgan tonlar pasayadi va asta - sekin yo‘qaladi. Ton yo‘qol-
gan  vaqtda  manjetkadagi  bosim  minimal  bo‘lib,  bu  diastolik 
bosimga  mos  keladi.  Siferblatdagi  raqamlar  minimal  bosimni 
ifodalaydi.  Tonlarning  birinchi  marta  paydo  bo‘lishi  diastolik 
bosimni,  ko‘tarilganda  tonlarning  yo‘qolish  paytidagi  raqamlar 
esa  sistolik  bosimni  ko‘rsatadi.  Kasalliklarning  turiga  qarab 
arterial  bosim  o‘zgarib,  normadan  oshib  ketishi  (gipertoniya) 
yoki pasayib ketishi (gipotoniya) deyiladi.  
Bolalar  yoshi  qancha  kichik  bo‘lsa,  arterial  bosim  ham 
shuncha past bo‘ladi. Maktab yoshidagi bolalarda arterial bosim 
maxsus  manjetkali  tonometrlarda  o‘lchansa,  chaqaloqlar  va 
emizikli bolalarda formulalar yordamida aniqlaniladi.