II БОБ. СПОРТ МУСОБАКАЛАРИ ТИЗИМИ
2.1. Олимпиада спорт мусобакалари
Спорт мусобакалари узига хос фаолият булиб ракиблар-
нинг харакатини тартибга солишда катта роль уйнайди,
уларнинг айрим кобилиятларини объектив равишда солиштириб
куришга ва жисмоний сифатларни максим ал даражада намоён
булишини мусобака давомида харакатланишни
максимал
даражада таъминлашга имконият яратади. Спорт хозирги
куринишда бир катор узига хос хусусиятларига эга:
1) Спорт мусобакапар фаолиятида ракобат даражасини
кетма-кет ютукларга булган талабларни ортиб бориши, спорт
мусобакаларининг тизимига асосланиб ташкил этилади (юкори
рингга куй и мусобакаларда катнашганлар куйилади ёки пастдан
юкорига).
2) Мусобакада бевосита бажариладиган хдракатларнинг,
бошкарилиш шароит ва ютукларини бахолаш усулларини
тенглаштириш хисобига амалга оширилади. Бу тенглаштириш
мусобакалар утказишнинг умумий меъёрлари сифатида муайян
коидалар билан мустахдамланади.
3) Мусобакалашувчиларни хатти-харакатлари ноантого-
нистик ракобат тамойилларига мувофик тартиблаштирилади.
Спортчи танлаб олган туридаги курсаткичларни индиви
дуал холда уз имкониятларига караб намойиш килади. Бу нати-
жалар ё жисмоний галабани ёки ракибни ютиш (баллар, голлар,
очколар ва
Х-к.)
натижасини яхшилаш учун вакт бирлигида,
масофада, огирликда белгиланиши мумкин. Юкори спорт
натижаси спортни шу кундаги ривожланишида инсон имконият-
ларини эталони булиб х,исобланади. Уларга таккослаб хар бир
инсон узининг спорт натижаларини солиштириб куриши мум
кин ва шунга асосланиб, натижаларни яхшилашни режалаш-
тириши мумкин. Юкоридагилардан спорт натижаларини эталон-
лик ва рагбатлантирувчи роли я к кол куринади. Спорт натижа-
лари дар доим куп омиллик ходисадир (бу эса купгина
сабабларга боглик). Жамиятдаги спорт натижалари тараккиётига
таъсир этувчи омиллар булиб хисобланади.
16
1) Спортчининг индивидуал таланта ва юкори натижага
тайёргарлик даражаси.
2) Спортга тайёргарлик тизимининг самарадорлиги уни
мазмунига, тахлил этилишига ва материал - техник томондан
таъминланганлигига.
3) Спорт харакатининг кенглигига ва уни ривожланиши-
нинг умумий ижтимоий шароитларига боглик.
Спорт мусобакаларининг хусусиятларини урганиш, спорт
сохасидаги мутахассисларни кизиктириб келган ва хозирги
кунда хам уз ахамиятини йукотгани йук-
Биринчидан, мусобака спортни асосий мазмунини ташкил
этади. Иккинчидан, спорт мусобакалари, спорт машгулотидан
генетик ва буйсуниши буйича “каттадир”. Маълумки, инсон
маънавияти ва маданиятини ривожланишида, хар хил яккама-
якка кураш ва спорт элементлари уртасида уйинлар биринчи
булиб ташкил топган. Кейинчалик эса уларни шакллари, услуб-
лари ва элементлари ташкил топа бошлагандан кейин тайёргар
лик куриш йуллари аниклана бошланди. Х,озирги кунда спортда
бу йуналишни куп сохаси буйича спортчилар тайёрлашни илмий
асосланган тизими ташкил килиниб спорт машгулотларини хам
уз ичига олади.
Учинчидан, спорт мусобакалари спортчининг жисмоний
тактик-техник имкониятларини, захираларини ва спорт жамоа-
сини имкониятларини аниклашда “Полигон” булиб хисобла-
нади. Шунинг учун факат мусобака вактида психологик карама-
каршиликларни енгиш учун ракобатчилик хосил килинади
хамда спортчини мусобака фаолиятини психологик структураси
аникланади. Мусобакалар тизими уз ичига бир катор официал ва
официал
булмаган
мусобакаларни
бирлаштириб,
спорт
фаолиятини нисбатан алохида шакл сифатида ташкил килади.
Булар маълум тартибда узининг масштаби, ахамияти, спортчини
тайёрлаш боскичлари ва бошка шароитларига караб булинади.
Мусобакаларда асосий уринларни абсолют биринчиликлар
(шахсий ва жамоа) дунё ва олимпиада уйинлари хам эгаллайди.
Бундай асосий максадга йуналтирилган мусоб;
тайёрлашга маълум даражада таъсир курсатг
17
машгулотнинг айрим боскичлари режалаштирилади, юкори
спорт натижаларга оптимал равишда тайёрлаш вакти ва
бошкалар аникланади. Бошка купгина мусобакалар тайёргарлик
учун утказилади. Спорт машгулотларини умумий вактидан 10-
15% мусобака вактини аниклайди.
Мусобака фаолияти - бу тартиблаштирилган ракобат бу
либ, уз кобилиятини объектив равишда солиштириш ва макси-
мал даражада натижа курсатилишини таъминлаш
хам да
тартибга солишдир. Бу бир канча махсус хусусиятларга эга:
1. Мусобака тизимида ракобатни ошиб бориш даражасига
караб хамда ютукка булган талабга нисбатан (дастлабки ва
официал мусобакаларда) фаолиятини ташкил килишга.
2. Мусобака утказиладиган воситаларни амалга кири-
тишда спортчини фаолияти, шарт-шароити ва югукларини
бахолаш йулларини тартиблаштириш, маълум коидалар хдмда
мусобакани умум меъёрлари билан мустахкамланади.
3. Мусобакалашувчиларни хулкини ва узини тутиш
тартибига хам боглик.
Спорт мусобакалари - хис-хаяжон холатидаги куринишда
булиб, хозирги кунда 100 дан ортик спорт тури буйича мусобака
утказилади. Хдр кайси спорт тури мусобака утказиш учун
узининг методик хусусияти, катнашиш шарти, утказиш коидаси
ва голибларни аниклаш ва бошкаларни талаб килади.
Мусобака кисман спортчини тайёрлаш тизимига киради,
чунки факатгина шахсий спорт тайёргарлигига эга булмасдан,
ижтимоий вазифаларни хисобга олган (таргибот, кургазмалилик
ва б.к.) холда хам ташкил килинади.
Спорт мусобакаси - уйин шаклида ракобат килиш шакли
булиб, жисмоний тайёргарлиги, харакат малакаси ва машкларни
бажариш санъати ёки
уйлащ
ва тафаккур килишни ривожлан-
тиришни аниклаш максадида утказилади.
18
Do'stlaringiz bilan baham: |