P. I. Ivanov m. E. Zufarova umumiy psixologiya

Hayvonlarning  ko‘nikmalari

Ko'nikma -  hayvonlarning individual  hayoti davomida paydo qiladi­

gan  harakatlaridir.

Masalan,  o'rgangan  it qo'l uzatilsa,  oldingi oyog'ini beradi;  it eshikni 

oyog'i  yoki  tumshug'i  bilan  ochadi,  «o'yinga  tushadi»,  keyingi  oyoqlari 

bilan  tikka  yuradi,  ot  aravaga  kiradi  va  hokazo.  Bunday  harakatlar 

ko'nikmalar deb ataladi.  Hayvon instinktiv harakatlar yordami bilan qan­

day ehtiyojlarini  qondirsa,  hosil  qilingan  ko'nikma yo'li bilan ham  o'sha 

ehtiyojlarini  qondiradi.  Itning  «o'yinga  tushishi»  yoki  «oldingi  oyog'ini 

berishi»  uning  ovqat  olishiga  yordam  beradigan  harakatlardir.  Hayvon­

larning  ko'nikmalari  shartsiz  reflekslar,  instinktlar  asosida,  shuningdek.

---

ilgari  hosil  boMgan  shartli  reflekslar asosida vujudga  keladi.  Ko‘nikmalar 

hayvonning biron ehtiyojini qondirishga yordam beradigan yangi (instinktiv 

harakatlardan  o‘zgacha)  harakatlarni  qayta-qayta  takrorlash  yo'li  bilan 

vujudga  keladi.  Shunday  qilib,  ko‘nikmaning  nerv-fiziologik  mexanizmi 

shartli  refleksdir.  Ko‘nikma  hosil  qilish  hayvonda  shartli  reflekslarning 

birinchi  yoki  butun  bir sistemasini  hosil  qilish  demakdir.  Yangi  harakat 

paydo  qilish va uni  mustahkamlab qolish  awalo  hayvon turgan sharoitga 

bogMiq.  Masalan,  itga  ovqat  beriladigan  idishni  uyga  olib  kirib,  uy eshi- 

gini  yopib  qo‘yildi,  deylik.  It  buni  ko‘radi.  It  ovqatga  ehtiyoj  sezganda 

eshikka yugurib boradi,  uni oyogM  yoki tumshugM  bilan  ochishga urinib, 

ko'pgina poyma-poy harakatlar qiladi.  Shu betartib harakatlar davomida 

it  eshikni  oyogM  yoki  tumshugM  bilan  bexosdan  ochib  yuboradi.  Bu  ha­

rakat bir necha  marta  takrorlanadi.  Oyoq yoki  tumshuqning o‘ng  kelgan 

harakatlari  mustahkamlanib qoladi,  natija bermaydigan foydasiz harakat­

lar esa  yo'qoladi,  it  keyinchalik  eshikni  oyogM  yoki  tumshugM  bilan  be- 

malol  ochadigan  boMib  qoladi.  Hayvonda  bama’ni  harakatning  yangi 

ko'nikmasi, yangi usuli taxminan shunday vujudga keladi.  Hayvonlarning 

ko'nikmalari  ota-onasidan  «o'rganish»  yoMi  bilan  ham  hosil  boMadi. 

Masalan,  bo‘rilar  bolalarini  ovga  shunday  «o‘rgatadi»:  qari  bo‘ri  qilgan 

harakatlarni  yosh  bo‘rilar takrorlaydi.  Bu  yerda  «o'rganish»  taqlid  qilish 

instinktiga  asoslangandir.

Uy  hayvonlarini  odam  «o'rgatganida»  ular ko'p  ko'nikma  hosil  qila­

di.  Kishilarning hayvonlarda shu tariqa ko'nikmalar hosil qilishi