P. I. Ivanov m. E. Zufarova umumiy psixologiya

a + b =  c.

  Bunda a va 

b

 harflari qandaydir bir 

miqdomi ifodalaydi, ularni qo‘shgan vaqtda yangi miqdor — 

с

 hosil boMadi. 

Shu  miqdorlarni  juda  xilma-xil  aniq  narsalarga,  masalan,  falon  miqdor 

pulga,  falon kilogramm  nonga va falon  kilometr masofaga va boshqa shu 

kabilarga tatbiq  qilishimiz  mumkin.  Lekin  biz  bunda  (algebra  misolida) 

mana  shu  narsalarning  ayrim  aniq  miqdori  to‘g‘risida  fikr yuritmasdan, 

balki  mana  shu  narsalar o‘rtasida boMgan umumiy miqdor munosabatlari 

to'g'risida  fikr yuritamiz.  Bunda biz  yakka  obrazlar yordami  bilan  emas, 

balki  umumiylashgan  tushunchalar yordami  bilan  fikr qilamiz.

Abstrakt tafakkur aniq  tafakkurdan  o'zining g'oyat  kengligi  bilangina 

farq qilib qolmasdan, balki,  shu bilan birga,  voqelikni juda chuqur bilish­

ga  imkon  berishi  bilan  ham  farq  qiladi.  Bunda  biz  bir  hukmning  o'zida 

hamma  narsalarga  va  hodisalarga  aloqador  bogManishlar  va  qonunlar 

to'g'risida  fikr yuritishimiz  mumkin.  Ayrim  abstrakt  muhokamalarda biz 

idrok  ham  qilib bo'lmaydigan,  tasawur ham  qilib  bo'lmaydigan  narsalar

---

to‘g‘risida fikr yuritishimiz mumkin.  Biz tabiat to‘g‘risida, umuman qonun 

to'g'risida,  miqdor to'g'risida,  sifat  to'g'risida,  tenglik to'g'risida,  borliq 

to'g'risida abstrakt fikr yuritishimiz mumkin (va fikr yuritamiz).  Biz chek- 

sizlik to'g'risida  ham  fikr yuritishimiz  mumkin.

Abstrakt  tafakkur  haqiqatga  erishishga  va  voqelikni  yana  ham  chu- 

qurroq  hamda to'laroq  bilishga  olib boradigan  yo'llardir.

Ammo  biz  abstrakt  tafakkurning  xususiyatlari  to'g'risida  gapirgani- 

mizda  shuni  nazarda  tutishimiz  lozimki,  bu  tafakkur  va  aniq  tafakkur 

odamning  yaxlit  tafakkurini  tashkil  qiladi,  bu  ikkala  tafakkur  bir-biriga 

chambarchas  bog'langandir.

Bu bog'lanish awalo shundaki, abstrakt tafakkur tarixan aniq tafakkur 

asosida  taraqqiy  qilgan.  Xuddi  shuningdek,  har  bir  kishining  individual 

hayotida  ham  abstrakt  tafakkur  aniq  tafakkur  asosida  taraqqiy  qilgan. 

Bolaning eng dastlabki tafakkuri aniq tafakkurdir.  Bolaning aniq tafakku­

ri jarayonida  tushunchalar  hosil  bo'la  boshlaganida va  shu  tushunchalar 

o'zlashtirila boshlaganidagina shu paytdan boshlab, bolada abstrakt tafakkur 

ham  paydo bo'ladi.

Ikkinchidan, abstrakt tafakkur bilan aniq tafakkurning birligi shundaki, 

har qanday aniq fikr abstrakt fikrga muayyan bir darajada kiradi va har bir 

abstrakt tafakkur jarayoni aniq tafakkurga tayanadi.  Hatto eng oddiy yakka 

aniq  muhokamalarda  ham  abstraktlik  momenti  bor.  Masalan,  «Bu  — 

to'rtburchak stol» va «Bu — to'rtburchak quti» degan aniq muhokamalarda