P. I. Ivanov m. E. Zufarova umumiy psixologiya

tasdiqlovchi  hukm 

va 

inkor qiluvchi  hukm  deb aytiladi.  Shu  hukmlarda tasdiqlangan  yoki  inkor 

qilingan  narsalar esa hukmlaming mazmunini  tashkil  qiladi.

Hukm  mavzui  va  uning  mazmuni  idrok  qilinishi,  tasawur etilishi  va 

fikrga  keltirilishi  mumkin,  ya’ni  tushunchalar tarzida  ifodalanishi  mum­

kin.  Binobarin,  idroklar,  tasawur tushunchalar ikki  elementining  (mah- 

sullarining)  mazmunini  hukmning  psixologik  (subyektiv)  jihatini  tashkil 

etadi.  Lekin elementlaming bu qo‘shilishini ularning assotsiatsiyalar asosida 

ketma-ket  bir-biri  bilan  almashinish  tariqasidagina tushunish yaramaydi. 

Bunda  shunday bogManish  ham  boMishi  mumkin.  Lekin  tasdiqlash  yoki 

inkor qilishning  o‘zidagi  mazkur elementlaming bogManishi  hukm  (fikr) 

spetsifikasini  tashkil  etadi.  Hukmning tuzilishini  quyidagi  sxema tarzida 

tasvirlash  mumkin.

Bu  yerdagi  ikki to'garak — S bilan  P hukm  elementlaridir.  С chizigM 

tasdiqlashni yoki inkor qilishni ifodalaydi. Nuqta A chizigM boMishi mumkin 

boMgan  assotsiatsiyali  bogManishni  ifodalaydi.

Yuqorida keltirilgan misollardan ko‘rinib turibdiki, hukmlar so‘zlarda

— gaplarda ifodalanadi.  Gapda boMgani kabi hukmda ham hukmning ikki 

boMagi  — egasi yoki subyekti  (S)  hamda  hukmning  kesimi  yoki predikati 

(P) boMadi.  Hukmning gapdan farqi  faqat shuki,  hukmdagi ega va kesim 

so'zlardan emas, balki  idroklardan,  buyum va uning to‘g‘risida so‘z bilan 

ifodalanadigan  tasawur va tushunchalardan  iborat  boMadi.  Shu  sababli, 

hukmning  so‘z  bilan  ifodalanishi  uchun  ham 

tilning grammatik tuzumi, ayniqsa, katta ahami­

yatga ega.  Fikr hukm to‘g‘ri grammatik shaklda 

ifodalanganligi uchun ham uni (fikrni)  izoh qil­

gan  kishi  uchun  va boshqa  kishilar uchun  aniq 

va  ravshan  boMib qoladi.

Bizning  hukmlarimiz  yo bir buyumga,  yoki 

buyumlarning  butun  bir turkumiga,  yoxud  bu- 

*

yumlar  turkumining  biror  qismiga  taalluqli