Muqaddima

BUYRAKLARNING INKRETOR FAOLIYATI 
Buyraklar o‗zming faoliyatiga va bopgqa a‘zo, to
‘
qima na jarayonlarga ta‘sir qiluvchi 
fiziologik; faol moddalarni smiezlab, qonga chiqaradi. Renin, eritropoetin va vitamin D 
ning faol shakli shular jumlasidandir. Bu moddalar ham mahalliy (buyraklar ning o'ziga), 
ham umumiy ta‘sir ko'rsatish qobiliyatiga ega. 
Prostaglandin va bradikininlar asosan buyrak faoliyatiga ta‘sir qiluvchi moddalardir. 
Inkretor  faoliyat  asosan  yufcstaglomerulyar  apparatga  xos.  Bu  apparat  koptokchaga 
kiraverishda qon, keltiruvchi va olib ketuvchi tomirlar oraligida joylashgan. Unga distal 
kanalcha  devorining  bir  qismi  ham  tegib  turadi.  Yukstaglomerulyar  apparat  tarkibida 
afferent arteriolaning donali yukustavaskulyar hujayralari, distal kanalchadagi zich dog` 
hujayralari  va  bu  ikki  turdagi  hujayralar  bilan  jipislasligan  maxsus  yukstaglomeralvar 
hujayralar uchraydi. 

---

 
 
241 
 
Yukstavaskulyar  hujayralarning  donachalari  proteolitik  ferment  —  reninga  boy. 
Renin  qonga  o
‘
tib,  angiotenzinogendan  angiotenzin-I  ajratadi.  Angiotenzin-1  10 
aminokislotalar  qokligidan  iborat  peptid.  Fennent  ta‘sirida  undan  ikki  aminokislota 
qoldig
‘
i  ajraladi  va  qon  tomir  1  ami  juda  toraytiruvchi  modda  —  angiotenzin  -II  hosil 
bo'ladi  Qon  tomirlardan  tashqari,  angiotenzin  -II  natriy  reabsorbsiyasiga,  buyrak  usti 
bezlaridan aldosteron sekresiyasiga'ragatlantimvcht ta‘sir. ko
‘
rsatadi 
Reninning  qonga  o
‘
tish tezligiga ta‘sir qililvchi turli omillar orasida ikkitasi alohida 
ahamiyatga ega. Bulardan biri distal kanalchada NaCI konsentratsiyasining oshishi, shu 
koptokchaning  yukstaglcmerulyar  apparatidan  renin  qonga  o
‘
tishini  oshiradi.  Shu 
nefrorming  o'zida  filtratsiya  kamayib,  NaCI  ning  ortiqcha  miqdorda  ajralishiga  yoi 
qo'ymaydi  Natriyning  tejaiishi  suvni  saqlab  qolishdir.  Renin, inkresiyasiga  kuchli  ta‘sir 
qiladigan  ikkinchi  ornil  affront  arteriolalar  devoridagi  cho'zilishiii  sezuvchi 
retseptorlarning qo'zg'alishidir. Shu tomirlardan o
‘
tadigan qon miqdori kamayib, ularning 
cho‗zilishi  ozaysa,  rerunning  qonga  o‘ishi  tezlashadi.  Yana  koptokchalarda  filtratsiya 
kamayib, ajraladigan nztriy miqlori chegaralanadi. Qondan chiqib ketadigan suv mihdori 
ham kamayadi 
Demak,  remnning  ajralib,  angiotenzin  hosil  bo
‘
hshi  qon  aylanishida  juda  katta 
ahamiyatga  ega:  qon  tomirlar  torayadi,  filtratsiya  kamayib,  natriy  reabsorbsiyasi 
tezlashishi  organizmda,  birinehi  galda  qon  tomirlarda  suvning  saqlanib  qolishini 
ta‘minlaydi, qon bosimi mo‘tadillashadi. 
Buyraklar  kalsiy  almashinmdda  qatnashadigan  gormon  vitamin  D3  ning  faol  shakli 
hosil  bo'lishida  ham  ishtirok  etadi.  Ular  qondan  progormon  25—OH—vitamin  D3  ni 
ajratib olib, faol steroid gormon 1Д5—(OH)—-vitamin D3 ga aylantiradi. Bu gormon 
ichak  hujayralarida  kalsiyni  o‗ziga  biriktiruvchi  oqsil  siitezini  va  suyaklardan  kalsiy 
ajralishini tezlashtiradi. Natijada qonda kalsiy miqdori oshadi. 
Buyraklarda  eritrositlarnmg  rivojlanishi  uchun  zarur  bo`lgan  eritropoetin  hosil 
bo`ladi. Bu moddaning qondagi miqdori kislorod yetishmovchiligi  sharoitida ko
‘
payadi
5
 
eritrositlar soni oshadi, to'qimalarni kislorod bilan ta'minlash yaxshilarndi. 
Buyraklarda  kininlar  sintezlanadi.  Ulardan  biri  —  bradikinin  qon  tomirlarni  juda 
kengaytiradi,  buyraklardan  qon  '  oqishini  va  natriy  ajralishini  boshqarib  turadi. 
Buyraklarning magiz qismida prostaglandinlar hosil bo`ladi. Shular ta‘sirida buyraklarda 
qon  oqimi  tezlashadi  va  natriy  ajralishi  oshadi.  Buyraklar  fibrinolitik  moddalarni 
sintezlab, qon ivishida ishtirok etadi, degan fikr ham bor.