Muqaddima

KOPTOKCHALARDAGI FILTRLANISH 
Filtrlashni  amalga  oshishi  uchun  filtr,  filtrlatmvchi  suyuqlik  va  filtrlovchi  bosim 
bo`lishi  shart.  Filtrlanuvchi  suyuqlik  —  bu  qon  plazmasidir.  Buyraklardagi  koptokcha 
membranasi  filtr  vazifasini  bajaradi.  U  uch  qavat  tuzilgan:  kapillyarlarning  endotelial 
hujayralar qavatidan, asosiy membranadan va Bowmen kapsulasining ichki varaqasidan. 
Koptokcha kapillyarlari devori fenestrli (darchali) bo`lganidan suyuqlik va unda erigan 
moddalar  harakatiga  to'sqmlik  qilmaydi.  Boumen  kapsulasining  ichki  qavati 
podotsitlardan  iborat.  Suyuqlik  va  mayda  molekulalar  bu  hujayralarning  ko
‘
p  sonli 
o'siqlari  orasidan  bemalol  oladi.  Ammo,  endotelial  hujayralar  va  podotsitlar  oraligldagi 
juda  zich  joylashgan  ingichka  tolalar  to'ri  —  asosiy  membrana  modda  molekulalari 
o
‘
tishini  katta-kichikligiga  qarab  chegaralab  turadi.  Bazal  membranadan  molekulasi 
3,‘nm  dan  katta  moddalar  o
‘
tishi  qiyin  bo`ladi.  Bu  membranadagi  g‘ovaklar  devori 
manfiy zaiyadga ega bolganidan manfiy zaryadli ionlarning o‗tishi qiyinroq. 
Demak,  moddalarning  filtrlanishini  asosiy  membrana  chegaralaydi.  Koptokchalarda 
molekulyar massasi 5500 dan ko
‘
p bolmagan moddalarning filtrlanishi chegaralanmagan. 
Moddalarning  molekular  massasi  orta  borgani  sari  filtrdan  olishga  tobora 
qiyinlashaveradi va 80000 ga yetganda butunlay to'xtaydi. 
Filtrdan  nima  o‗tishi  uning  hususiyatiga,  asosan  g
‘
ovaklarining  kattaligiga  bog
‘
liq 
bo`lsa,  filtrlanish  tezligini  esa  samarali  filtratsion  bosim  belgilaydi  (SFB).  Bu  bosimni 
aniqlash  uchun  koptokcha  kapillyarlaridagi  qonning  gidrostatik  bosimidan  (Rgq) 
Boumen  kapsulasi  bo`shlig
‘
idagi  suyuqlikning  gidrostatkk:  bosimini  (Rgs)  va  qon 
oqsillarilshng onkotak bosimini (Roq) ayirish kerak; 
SFB=Rgq—(Rgs+Roq) 
Odamning buyraklaridagi koptokcha kapillyarlarida qon bosimi 65 mm s. u. ga teng 
qon  oqsillarining  o‗rtacha  onkotik  bosimi  va  Boumen  kapsulasidan  suyuqlikning 
gidrostatik bosimi 25 mm va 15 mm. Demak, o
‘
rtacha SFB=65 mm-(25 mm+15 mm) -25 

---

 
 
233 
 
nun  s.  u.  ga  teng.  Koptokchalarda  filtrlanish  tezligi  asosan  SFB  ga  bog‘liq.  Bu  tezlik 
buyraklarda  vaqt  birligida  hosil  bo‗lgan  filtrat  hajmi  bilan  belgilanadi.  Erkaldarda 
koptokchalarda filtrlanishining tezligi 125 ml/min, ayollarda — 110 ml/min. Demak, bir 
kechayu kunduzda 1801 ga yaqin filtrat (birlamchi siydik) hosil bo`ladi. 
Filtrlaning tezligi kam o‗zgaradi. Tunda butezlik kundagidan 25% kamayadi. 
Koptokcha  membranasining  moddalarni  olkazishida  farq  bolganidan  filtratga  qon 
plazmasidagi  moddalarning  hammasi  bir  xil  olmaydi.  Kichik  molekulali  moddalarning 
plazmadagi va filtratdagi miqdori deyarli teng. Demak, bu moldalar toliq filtrlanadi. 
Toliq  filtrlanadigan  ionlarga  Na+,  K+,  Cl",  НСОЗ"  kiradi.  Siydflcchil,  glyukoza, 
aminokislotalar glomerulyar filtrdan toliq o
‘
tadi. Oqsillar, lipidlar, oqsillar bilan birikkan 
moddalar deyarli o‗tmaydi. Faqat eng kichik molekulali qon oqsili  — albumin juda oz 
miqdorda filtrlanishi mumkin.