O'zbekiston Milliy Ensiklopediyasi indd

ЧУЛИШМАН 
ЯССИТОҒЛИГИ 
- Шарқий Олтой (Олтой Республика-
си) даги ясситоғлик. Жан.ғарбида Чу-
лишман дарёси водийси ва шим.шарқда 
Шагапаль тизмасининг ғарбий ён бағри 
оралиғида. Ғарби (ўртача бал. 2000—
2200 м) ва жан.да кристалли сланец ва 
гранитлардан ташкил топтан тизмалар 
(энг баланд жойи 3148 м) қад кўтарган. 
Тизмалар ён бағирларида 2000 м баланд-
ликгача кедртилоғоч тайгаси мавжуд, ун-
дан юқорида тошлоқ тундра учрайди. 
ЧУЛОН, 
шулон 
(тугун 
оши) 
— 
ўтмишда 
қишлоқ 
жамоалари-
да ўтказилган халқ одати. Қишлоқ 
қарияларининг раҳбарлиги ва уларнинг 
маслаҳати асосида ўтказилган. Ч.да 
ўзига тўқ хонадондан ун, дон (буғдой, 
арпа, гуруч, жўхори, мош, тариқ), ёғ ва 
б. маҳсулотлар тўплаб пиширилган ва 
қийналиб қолган, камбағал, бева бечора-
ларга текинга овқат тарқатилган. 
ЧУМАКОВ Иван Давидович (1906. 
17.4, Қозоғистон, ҳоз. Жамбул вилоя-
ти — 1980.9.11, Тошкент) — геологи-
яразведка техникаси соҳасидаги олим. 
Ўзбекистонда хизмат кўрсатган фан ва 
техника арбоби (1966), техника фанла-
ри дри (1963), проф. (1969). Ўрта Осиё 
университети физикаматематика фти-
нинг геол. бўлимини тугатган (1930). 
Туркманистон, Ўзбекистон ва Тожики-
стонда геол. бошқармаларида ишлаган. 

---

www.ziyouz.com кутубхонаси
165
Ўрта Осиё Геол. ва минерал хом ашё 
и.т. институтида директор ўринбосари 
(195762), 1962 й.дан шу интда разведка 
техникаси ишлари раҳбари. Асосий ил-
мий йўналиши тоғли шароитларда кон-
ларни разведка қилиш техникаси ва тех-
нологияси бўлиб, уни ташкил этишнинг 
рационал усулларини ишлаб чиққан. 
ЧУМИЗА, Хитой қўноғи (Setaria 
italica maxima) — бошоқцошлар ои-
ласига мансуб бир йиллик маданий 
ўсимлик; озуқабоп ва донли экин. Корея, 
Ҳиндистон, Монголия, Япония, Украина, 
Белоруссия, Грузия, Шим. Кавказ, Узоқ 
Шарқда етиштирилади. Ч. озиқ-овқат 
(ёрма ва ун) ва емхашак учун экилади. 
100 кг кўк массасида 15,5 кг озуқа бирли-
ги ва 21,1 кг ҳазм бўладиган протеин; ха-
шагида 55 кг озуқа бирлиги ва 3,4 кг ҳазм 
бўладиган протеин бор. Кўк массаси, пи-
чани ва силоси қорамолларга, қўйларга, 
отларга, дони барча чорва ҳайвонларига 
берилади. Ч. қурғоқчиликка чидамли, 
иссиқсевар, ётиб қолмайдиган ўсимлик. 
Уруғи 5° да униб чиқади. Дони учун 
кенг қатор оралаб, қатор оралари 45—
60 см (10—12 кг/га) қилиб, пичан учун 
қаторасига экилади. Ўсиш даври 70—80 
кундан 120—140 кунгача давом этади. 
Гектаридан 250—300 ц гача кўкпоя, 40 ц 
гача дон, 50—70 ц пичан беради.