Qarshi davlat universiteti o‘zbek tili va adabiyoti metodikasi kafedrasi



Download 2,09 Mb.
Pdf ko'rish
bet125/245
Sana02.09.2021
Hajmi2,09 Mb.
#162437
1   ...   121   122   123   124   125   126   127   128   ...   245
Bog'liq
ona tili morfemika soz yasalishi morfologiya fanining oquv-uslubiy majmuasi

Adabiyotlar: 
1. SH.Shoabdurahmonov,  M.Asqarova,  X.Doniyorov,  A.Hojiyev,  I.Rasulov.  Hozirgi  о‘zbek 
adabiy tili.Toshkent,"О‘qituvchi", 1980-y.  160-161-sahifalar.  
2. M. 
Mirzayev,Y.Eshonqulov. 
Hozirgi 
о‘zbek 
adabiy 
tili 
mashqlar 
tо‘plami 
Toshkent,"О‘qituvchi",1984, 68-69-sahifalar 
3. E. Qilichev M.Mirzayev, "Hozirgi о‘zbek tili".(Konspektiv kurs va metodik kо‘rsatmalar), 3-
qism,Toshkent, 1989, 4-8-sahifalar.  
 
О‘qituvchi  mashg‘ulot  rejasiga  muvofiq  ma’ruzada  aytib  о‘tilgan  nazariy  fikrlarni 
mustahkamlashni, shu haqda talabalarda kо‘nikma hosil qilishni maqsad qilib qо‘yadi. Shu niyatda til 
taraqqiyoti jarayonida sо‘zning semantik va fonetik strukturasida bо‘lgani kabi morfema strukturasida 
ham turlicha о‘zgarishlar bо‘lib turishini talabalarga eslatib,morfem strukturadagi о‘zgarishlar sifatida 
quyidagilarni savol-javob, suhbat asosida о‘rgatib boradi.  
1. Ikki о‘zak morfema bir о‘zak morfemaga aylanib qolishini aniqlagandan keyin bugun bilan bu 
kun misolini keltiradi. Bularni talabalardan sо‘rab aniqlaydi.  
2.  О‘zak  morfemaga  teng  bо‘lgan  morfema  о‘z  mustaqilligini    yо‘qotish  natijasida  bir  butun 
holda о‘zak  morfemaga aylanib qolishini  aniqlash uchun yuksak // yuksal sо‘zlaridagi –ki va –l ning 
affiksal  marfema  ekanligini
   
kо‘rsatadi.  Lekin  hozirgi    о‘zbek    tilida  mustaqil  qо‘llanuvchi  yuksal  
leksomasi  yо‘qligini  aniqlab,  shu  sababli  yuksak  //  yuksal  faqat  о‘zak      morfema  deb  qaralishini  va 
boshqalarni talabalarning bevosita ishtirokida isbotlaydi.   
3.  Morfema strukturasida  mustaqillik  ma’noli qism  ajralib  tursada,  lekin  unga  qо‘shilgan qism 
affiksga  xos  ma’no  va  vazifaga  ega  bо‘lmasligini  talabalar  ishtirogidan  aniqlab  biror  sо‘zidagi  or  
affiksga xos ma’no va vazifani bajarmasligini  kо‘rsatadi.   
4.Sо‘z tarkibida fonetik о‘zgarish  yuz berishi natijasida о‘zak marfema bilan affiksal morfema bilan 
о‘rtasidagi aloqa  sezilarsiz  holga  kelishini talabalar aralashuvi  asosida  ochgandan keyin  isbotlash  uchun 
masalan,  qattiq  sо‘zining  morfemik  tarkibidagi  fonetik  о‘zgarishlar,  ya’ni  qattiq  sо‘zi  aslida  qat 
(qotmoq) о‘zagiga -iq affiksining  qо‘shilishidan  yasalganligini  lekin  qat  va  qattiq  sо‘zlaridagi  o  va  a 
tovushlari orasidagi farq, shuningdek, qattiq  sо‘zida bir t  tovushining orttirilgani  hamda  bu sо‘zning 
qat sо‘ziga aloqasi sezilarsiz holga kelganligi tushuntiradi. 
5.Biror  yordamchi  sо‘z  yoki  uning  biror  shakli  affiksga  aylanib  qolishi  misol  sifatida  о‘qiyapti 
formasidagi  –yap  affiksi  aslida  yot  kо‘makchi  fe’lining  ravishdosh  formasidan,  ya’ni  –yotib//-yatip 
tarzida kelib chiqqanligini tushintiradi. 
6.Aslida mustaqil morfema hisoblangan  birdan ortiq affiksning bir   
morfema holiga  kelib  
qolishi  ham  sо‘zning    morfem  tarkibidagi  о‘zgarishlardan  ekanligini  eslatadi.  Isbotlash  uchun 
ukamniki, maktabniki sо‘zlardagi -niki affiksi tarixan –ning va –ki – affikslarining qо‘shilib ketishidan 
hosil .bо‘lganligini   misol keltiradi.  
О‘qituvchi  talabalarni    amaliy  ishga  tayyorlagandan,  ya’ni  nazariy  tushunchani 
mustahkamlagandan  keyin  M.Mirzayev    va  Y.Eshonqulovlarning  “Hozirgi  о‘zbek  adabiy  tili” 
mashqlar tо‘plami kitobidagi  2-mashq (65-bet) ni  ishlatishga  kirishadi. О‘qituvchi  talabalarga  ishlash 
uchun  doskada  namuna  Namuna:  Ong  morfema,  ya’ni  о‘zak  morfemadagi  iborat  morfema  tarkibiga 


ega   Anglamoq sо‘zi aslida ong+la+ moq tarkibidan iborat. “ong” о‘zagi-la affiksi bilan birgalikda bir 
о‘zak morfema –angla holiga kelib qolgan –moq esa forma yasovchi affiksdir. Demak, anglamoq sо‘zi 
hozir ikki morfemadan, ya’ni angla+moq(aslida ong+la+moq uch morfema)dan iborat holga aylangan. 

Download 2,09 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   121   122   123   124   125   126   127   128   ...   245




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish