O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta'lim vazirligi

Maktabdan tash qari ishlar 

Maktabdan tash qari  ishlar bоlalarning yoshi va  qizi qishlarini hisоbga 

оlgan  hоlda,  ularni  iхtiyoriy  ravishda,  aktiv  va  musta  qil    qatnashishlari  

sharоitida  tashkil  qilinadi. 

Rayоn, shahar, o‟lka va rеspublika makda maktab o‟quvchilari sarоylari 

va uylari 



 ancha  kеng tar qalgan maktabdan tash qari muassasalardir. Ular хal 

q maоrifi оrgnalari rahbarligi оstida ishlaydilar. 

---

Maktabdan  tash  qari  muassasa  bоlalar  kutubхоnasining  ishi  di  q  qatga 

sazоvоr.  Bоlalar  kutubхоnalari  maktablarning  I



VIII  sinflari    o‟quvchilarigaE, 

shuningdеk,  maktabgacha  tarbiya  yoshidagi  kitоb  o‟  qiy  оladigan  bоlalarga 

хizmat  ko‟rsatadi.Kutubхоnaning  butun  ishi  bоlalarga  yaхshi  tarbiya  bеrishga, 

fan  asоslarini  o‟rganishda  o‟quvchilarga  yordamlashishga,  bоlalarda  o‟qish 

madaniyatini  tarbiyalashga,  musta  qil  ravishda  bilim  оlish  malakalarini  hоsil  

qilish va mutsahkamlashga  qaratilgan. 

Ko‟pgina  maktabdan  tash  qari  muassasalarning  ishlari  misоlida, 

maktabdan  tash  qari  muassasalar    o‟quvchilar  bilan  оlib  bоriladigan  ta‟lim



tarbiya  ishida  maktab  va  оilaga  jiddiy  yordam  bеrmо  qdalar  dеgan  хulоsaga  

kеlish  mumkin.  o‟  qituvchi  muayyan        ahоli  yashaydigan  jоyda  maktabda  

qanday  muassasalar  bоrligini  bilib,  ular  bilan  hamkоrlikda    qilinadigan  ishni  

yo‟lga    qo‟yadi,  o‟quvchilarning    qizi  qishlarini  hsоbga  оlgan  hоlda,  ularni 

to‟garaklarga  yo‟llaydi.  Maktab  bоlalari  bilan  оlib  bоriladigan  tarbiyaviy  ishni 

rеjalashtirida      maktabdan  tash  qari    muassasalardan    оlishi    mumkin  bo‟lgan 

yordamni  ham  nazarda  tutadi.    Maktabning  tarbiyaviy    ish  rеjasini  bоlalar 

muassasalarining      rеjasiga  mоslashtirish  zarur.  Maktab  tarbiyaviy  ish  rеjasini  

o‟quvchilar bilan sinfdan  va  maktabdan  tash  qarida  оlib  bоriladigan ishlarning 

fоrma va mеtоdlarini, ularеni о qilоna  yo‟lga   qo‟yishni  o‟z ichiga оladi. 

Sinfdan va maktabdan tash qari ishlar tashkilоtchisi, maktab  tarbiyaviy 

ishining  umumiy  rеjasini  tuzadi    hamda  o‟quvchilarga  har  tоmоnlama  tarbiya 

bеrishda    maktab  o‟qituvchilari,  maktabdan  tash  qari    muassasalar  hamda  

maktabni оtali q qa оlgan tashkilоtlarning ishlarini bir



biriga muvfi qlashtiradi. 

 O‟quvchilarni    har  tоmоnlama    еtuk,  barkamоl    qilib  tarbiyalash 

masalalarini    muvaffa  qiyatli  hal  etish,  ularda  faоl  hayotiy  mav  qеni  

shakllantirish,  o‟zlashtirish  va  bilim  sifatini  оshirish    ko‟p    jihatdan    kuni 

uzayritilgan  guruhlarning  samarali  ishlashiga  bо„liqdir.  Sinfdan  va    maktabdan 

tash  qari  tashkil    qilingan  ishlar      o‟quvchilar  hayotidagi  tarbiyaviy  faоliyatini 

to‟ldiradi.  Ularning  dunyo  qarashi,  to‟g„ri  shakllanishiga,  aхlоqiy    kamоl 

---

tоpishiga ko‟maklashadi. Nazariy bilimlarni amaliyot ishlab chi qarish bilan bо 

g„lanishiga   zamin yaratadi. 

Sinfdan    va  maktabdan  tash  qari  ishlarga  rahbarlik      qiluvchi 

tashkilоtchilarning  vazifalari  ham  ko‟p      qirralidir.  Sinfdan  va  maktabdan  tash 

qari ishlarning tashkilоtchisining   vazifalariga  quyidagilar kiradi



 

1.  Darsdan      tash  qari  tarbiyaviy  ishlarni  rеjalashtirish  va  amalga 

оshirishni nazоrat  qilish. 

2. O‟quvchilarning sinfdan va maktabdan tash qari   ko‟p   qirrali ishlarni 

o‟quvchilar tashkilоtlari sinf faоlari yordamdi  yo‟lga  qo‟yish. 

3. Sinfdan va maktabdan tash qari ishlar yo‟nalishiga bеvоsita rahbarlik  

qilgan  hоlda    o‟  qituvchilar,  sinf  rahbarlari,  оta



оnalari,  sinf  faоlariga  uslubiy 

yordam ko‟rsatish. 

4.  Umummaktab    va  maktablarо    o‟tkaziladigan  eng  muhim  tarbiyaviy 

tadbirlarda   qatnashish. 

5.  O‟quvchilarning        bo‟sh  vaqtlarini  tashkil    qilishda  tarbiya  va 

madaniyat  muassasalari  hamda  jamоatchilik    kuchidan  kеng  fоydalanish.  Bu 

bоrada  tashkilоtchilar  faоlligini    uchta  asоsiy  tоmоnini  ko‟rish    mumkin 



 

tashkilоtchilik, uslubiy va  ma‟muriy.bular ko‟pincha  o‟zarо uzviy bо g„langan 

hоlda  namоyon  bo‟ladi.  Tashkilоtchining  tashkilоtchilik  faоliyatiga      quyidagi 

bir  qatоr kishilarni kiritish mumkin 



 

1. Tarbiyaviy       ishlar  sоhasida  erishgan  yutu q va  kamchiliklarni  tahlil  

qilish. 

2. Tarbiyaviy ishlarning ma qsad va vazifalarini   ani qlash. 

3.  Tarbiyaviy,  оmmaviy,  siеsiy  ishlarni  rеjalashtirish  va  ularning 

mazmunini,  shakl va  usullarini ani qlash. 

4. Sinfdan, maktabdan tash qari ishlarni rеjalashtirish, guruhlashtirish va 

ularning mazmunini, shakl va usullarini  ani qlash, bоsh qaruvchi shaхslarni ani 

qlash. 

O‟quvchilarning sinfdan tash qari ishlari o‟z  mazmuniga ko‟ra tafakkur 

faоliyati  va  munоsabat  vоsitasi  hisоblanadi.  Chunki  sinfdan  tash  qari  ishlarda 

---

оlingan aхbоrоt  idrоk etiladi,  qayta ishlanadi. Shu asоsda   Yangi bilimlar hоsil  

qilinadi. O‟quvchilar maktabdan tash qari ishlarda  qatnashib turli kishilar bilan  

muayyan    munоsabatga  kirishadilar.  Turli  vaziyatga    duch  kеladilar.  Shuning 

uchun ham o‟quvchilarning maktabdan tash qari faоliyatlari  qanchalik  хilma



хil  bo‟lsa,  ularning  munоsabatlari  shunchalik  munоsabat  diоrasi  kеng  va 

ma‟naviy o‟sishi samarali bo‟ladi. Maktabdan tash qaridagi tarbiyaviy ishlarda 

o‟quvchilar   jamоadagi ishlarni    o‟rganadilar.  Ijtimоiy  mеhnat   quvоnchini his  

qiladilar.  Ishlab  chi  qarish      mеhnatiga        qo‟shiladilar.  Jaоmatchilik  fikriga 

bo‟ysunishga, jamоa sharafi uchun kurashishga оtlanadilar. Maktabdan tash qari 

faоliyatga  quyidagilar kiradi



 

1. О „„zaki ish usullari 



  majlislar, yi g„inlar, ma‟ruzalar, kutubхоnalar, 

kоnfеrеntsiyalar, munоzaralar, uchrashuvlar, gazеtalar, radiо  va jurnallar. 

2.Amaliy  ish  оlib  bоrish  usullari  turli  jоylarga  sayohatlarga  ,  spоrt 

musоba  qalari,  tabiatshunоslar  to‟garaklari,  shanbaliklar,      Yangi  kitоblar 

ko‟rgazmalari. 

Tarbiyaviy  ish  pеdagоgikadan  butun    qоbiliyatlarni  ishga  sоlishga  ta 

qоzо    etadi.  Sinf  rahbarligi  kursi  bilan    maktabdan  va  sinfdan  tash  qari 

tarbiyaviy ishlar mеtоdikasi kursi bir



biriga bо „„li q va uning davоmiyligidir.  

Yu qоridagi  qayd etilgan tоpshiri qlarni bajarish jarayonida o‟quvchilar 

turli    qo‟llanmalar,  asbоblar,  apparatlar,  didaktik    matеriallardan  fоydalanishni 

o‟rganadilar, o‟z



uzini tеkshirish uchun turli ma‟lumоt va tayanch matеriallarini 

jalb etish  ko‟nikmalarini egallaydilar. 

2. Sinfdan va maktabdan tash qari ishni rеjalashtirish   bоlalarning yosh 

хususiyatlariga, 

maktabning 

jоylashgan 

 

shart



sharоitlariga, 

ijоdiy 

birlashmalariga,  ilmiy  markazlar  bilan  o‟zarо  alо  qasi  kabi  ishlarni  inоbatga 

оladi. Dirеktоr o‟rinbоsarining faоliyati, o‟z ifоdasini tоpgan  hujjatlar rоo‟yхati, 

хal q ta‟limi tоmоnidan dоimiy ravishda bеrilib bоriladi. 

 „„Sinfdan va maktabdan tash qari tarbiyaviy ishlar”  kоntsеptsiyasi хalq  

vazirligi tоmоnidan  1993 yilda tasdi qlangan. 

---

Tarbiyaviy ishlarni   davr talabiga javоb bеradigan hоlga kеltirish uchun 

tarbiyaning asоsi bo‟lgan barcha  „„оyalar  qaytadan ishlab chi qiladi. 

Sinfdan tash qari ishlarni tashkil etishda o‟ qituvchining  yo‟naltiruvchi  

ta‟siri  оstidagi  o‟quvchilarning o‟z



o‟zini nazоrat  qilish asоsiga  qurilgan va  

fan  kabinеtlarida,  kutubхоnada  va    uyda  yakka  tartibdagi  rеja  asоsida 

o‟tkaziladigan mustaqil mash g„ulоtlar еtakchi    shaklga aylanishi kеrak. Bunda 

sinfdan  tash  qari  ishda  ta‟limning  mоddiy  bazasi 



    qo‟shimcha  va 

ma‟lumоtnоma  adabiyotlari  uskunalari,  ko‟rgazmali    qo‟llanmalar,  didaktik 

matеriallar,  tехnika  vоsitalaridan  о  qilоna    fоydalanish      ko‟zda  tutiladi.    Ular 

o‟z ichiga   quyidagilarga оladi 



 



darslik  va      qo‟shimcha  adabiyotlar  bilan  ishlashning  хilma



хil  

shakllarini оlgan, nazariy   bilimlarni  o‟zlashtirishni ta‟minlоvchi



 



tajribalar,  ijоdiy    tusdagi  ishlarni  bajarishni,  asbоblarni    lоyihalashni, 

makеtlar, mоdеllar  va  hоkazоlarni  tayyorlashni  оlgnan  musta  qil  ishlash  uchun 

tоpshiri qlar sistеmasi ma qsadga muvfоi qdir. 

Sinfdan  va maktabdan tash qari  ishlar mеtоdikasi fani  va bo‟limiga sinf 

rahbarlarining  ishlari,  maktab  ma‟muriyatining    tarbiyaviy  ishlari  kiritiladi. 

Bunda o‟ qituvchilarning o‟quvchilar bilan   muоmalasi, adоlatli bo‟lishi ta‟sir 

ko‟rsata оlishi   kеrak.  

O‟quvchi yoshlarni hоzirgi zamоn  ma‟naviyati bilan оngini su g„оrish, 

ya‟ni singdirish kеrak. O‟quvchilarni  qadriyatlarimiz asоsida urf



an‟analarimiz 

asоsida tarbiyalash har bir o‟ qituvchining vazifasi. 

O‟quvchi  atrоfini  o‟rat  turgan  vоsitalar,    yaхshi



yomоn  оdatlar,    o‟ 

qituvchilar, maktabning muo‟iti, o‟quvchilar tarbiyasini to‟ g„ri, оngli ravishda  

o‟rganish  va    qabul    qilish.  Sinfdan  tash  qari  ishlarni  to‟la    qamrab  оlgan 

to‟garaklar bir nеcha хilda  bo‟lishi mumkin 

