Министерство высшего и среднего специального образования республики узбекистан ўзбекистон республикаси

инвентаризациядан ўтказилишини ташкил қилади; 
 шаҳарсозлик фаолияти соҳасида қабул қилинаѐтган қарорлардан аҳолини мунтазам 
хабардор қилиб боради‖... дейилади.
Бундан ташқари, мазкур ҳужжатнинг Давлат шаҳарсозлик кадастри боби (28-модда)да 
қуйидагилар назарда тутилади: 
 ―....ҳудудларнинг экологик, муҳандислик-геологик, сейсмик, гидрогеологик ҳолати 
тўғрисидаги маълумотлар; 
 муҳандислик, транспортга оид ва ижтимоий инфратузилмалар объектлари, шунингдек 
ҳудудларни ободонлаштириш тўғрисидаги маълумотлар; 
 ҳудудларни ва аҳоли пунктларини ривожлантиришни шаҳарсозлик жиҳатидан 
режалаштириш ҳамда уларни қуриш тўғрисидаги маълумотлар; 
 ҳудудларнинг зоналаштирилиши ҳамда ҳудудий зоналарнинг шаҳарсозлик 
регламентлари тўғрисидаги маълумотлар; 
 уй-жой фондининг техник ҳолати тўғрисидаги маълумотлар; 
 шаҳарсозлик фаолияти объектлари мониторинги маълумотлари...”. 
―Шаҳарсозлик кодекси‖ида ва унинг ―Давлат шаҳарсозлик кадастри тўғрисида‖ги 
бўлимида турар-жой объектларини техник ҳолати ва инвентаризация масаласи айнан давлат 
ҳокимияти органлари фаолиятининг асосий вазифаларидан эканлиги қайд этилган бўлиб, 
мазкур ишларга кадастр ташкилотлари масъулдир.
Кадастр ташкилотлари эса бу масалаларни амалда ижро этиш имкониятига бугунги кунда 
техник жиҳатдан ҳам интелект жиҳатдан ҳам қодир эмас.

---

19 
Имкониятга ва расмий ҳуқуққа эга бўлган махсус ташкилотлар эса бино ва 
иншоотларнинг техник ҳолати бўйича объектнинг бугунги кундаги ҳолатини тасвирлаб беради 
холос. Аслида, текширилаѐтган бино ва иншоотлар конструкцияларининг жисмоний 
заҳирасини таҳлил қилиш, қолдиқ хизмат даврини прогноз қилиш, конструктив элементларда 
ва бино каркасида ѐки юк кутарувчи қисмларида кучланиш-деформация ҳолатлари мавжудлиги 
ва бу ҳолатнинг бинонинг умумий техник ҳолатига таъсири даражасини аниқлаш масалалари 
очиқ қолади.
Мисол тариқасида муаллифлар томонидан 2016 йилнинг март ойида текширув 
утказилган Тошкент ш., Олмазор туманида жойлашган лойиҳасиз қурилган, ўзида ишлаб 
чиқариш цехи ва маъмурий бинони мужассамлаштирган бинода авария ҳолатининг пайдо 
бўлишини келтирамиз (2-расм).
2-расм. Тошкент шаҳар, Олмазор туманида жойлашган бинода авария ҳолатининг пайдо 
бўлиши: 1-бинонинг умумий кўринишги; 2- ғишт-тош конструкцияли юк кутарувчи деворда 
пайдо бўлган кенглиги 5-7см га тенг бўлган ѐриқлар. 
Бино 2005 йилда лойиҳасиз қурилиб, эксплуатацияга топширилган. Юк кутарувчи 
деворларда аварияга олиб келувчи ѐриқларнинг пайдо бўлишига сабаб эса оддий: бино 
атрофида қор-ѐмғир сувларини бартараф этишни тўғри ташкил этилмаганлигидир. 
Текширув натижасида маълум бўлдики, бино пойдеворининг етарлича чуқурликда 
бажарилмаганлиги, пойдеворда ―товон‖ қисми кўзда тутилмаганлиги, сейсмик ва чўкиш 
чокининг қуйилмаганлигига қушимча равишда ортиқча намликнинг бинонинг бурчагида (7-А 
ўқлар кесишув қисмида) тўпланиши натижасида бинонинг мазкур қисмида нотекис чўкиш 
содир бўлган ва ―А‖ –―4-5‖ўқлар тўри бўйича деворда 5-7смга тенг ѐриқлар пайдо бўлиб, 
деярли янги бино қисқа муддатларда авария ҳолатига келган (2-расм).
Тажрибамизда бундай вазиятлар аксарият хусусий секторда қурилаѐтган назоратсиз 
объектларга тўғри келади. Биноларни руйхатга олиш тизимини такомиллаштириш, ноқонуний-
лойиҳасиз биноларни қурилишини қатъий назоратга олиш, уларда паспорт-монтиторинг 
тизимини тўғри йўлга қуйиш билан нафақат таъмирланаѐтган, қурилаѐтган объектлар 
ишончлилигини таъминаланади, балки инсонлар хавфсизлиги таъминланади.
Адабиѐтлар: 
1. Ўзбекистон Республикасининг ―Шаҳарсозлик кодекси‖. Ўзбекистон Республикаси 
Олий Мажлисининг Ахборотномаси, 2002 й., 4-5-сон, 63-модда; Ўзбекистон Республикаси 
қонун ҳужжатлари тўплами, 2004 й., 25-сон, 287-модда; 2006 й., 27-сон, 245-модда, 41-сон, 
405-модда; 2011 й., 1-2-сон, 1-модда).
2. Низомов Ш.Р., Хотамов А.Т. Бино ва иншоотларни техник баҳолаш. Дарслик,1-қисм. 
Тошкент, ТАҚИ, 2012, 160б.