Кетма-кет қўзгатувчи ўзгармас ток моторли емт ларининг енергия тежамкор иш режимларини тадқиқ қилиш

---

№2 ЛАБОРАТОРИЯ ИШИ 
Кетма-кет қўзгатувчи ўзгармас ток моторли ЕМТ ларининг енергия тежамкор 
иш режимларини тадқиқ қилиш. 
 
Электр транспортда ва кўпгина кўтариш машина ва механизмларнинг 
электр юритмаларида кетма – кет қўзғалувчан ўзгармас ток моторлари (КҚ 
ЎТМ) кенг қўлланилади. 
3.11 – расм. КҚ ЎТМ нинг тармоққа уланиш схемаси (а) ва магнитланиш 
тавсифи (б) 
Бу моторларда қўзғатиш чулғами 2 якор чулғами 1 билан кетма – кет 
уланиши натижасида қўзғатиш чулғамидан ва якор чулғамидан ҳам бир хил 
ток ўтади. 3.11 – расмда КҚ ЎТМ ининг уланиш схемаси ва магнитланиш 
тавсифлари келтирилган бўлиб, қуйидаги белгилашлар қабул қилинган: 1, 2, 3 
– мос равишда моторнинг якори ва қўзғатиш чулғамлари ва қўшимча 
қаршилик; 4 – тўғри чизиққа келтирилган магнитланиш тавсифи ва 5 – реал 
магнитланиш тавсифи. 
КҚ ЎТМ нинг электромеханик ва механик тавсифлари (3.6) ва (3.7) 
формулалар билан ифодаланади, аммо магнит оқимининг якор токига Ф(I) 
боғлиқлигини ҳисобга олишга тўғри келади ва шунинг учун ҳам бу 
формулаларни қуйидаги кўринишда ёзамиз: 

=(U – IR) / [kФ(I)], 
(3.11) 

= U / [kФ(I)] – MR / [kФ(I)]
2
, (3.12) 

---

бу ерда, R = R
Я 
+ R
Қ2 
+ R
Қ
– якор занжирининг умумий актив қаршилиги. 
Магнит оқими Ф(I) ток билан ўзаро 5 магнитланиш тавсифи бўйича боғланган 
(3.11б – расм).
Ток ва моментларнинг кичик қийматларида моторнинг тезлиги катта 
қийматга эга бўлади ва ҳамда ордината ўқи билан кесишмайди. 3.11а 
– расмдаги схема буйича тармоққа уланган КҚ ЎТМ нинг салт юриш ва 
рекуператив генератор режимлари бўлмайди. I

0 ва М

0 бўлса, у ҳолда 
магнит оšими Ф

0 бўлади ва натижада Е

U бўлади, яъни тезликнинг ҳар 
қандай қийматида ҳам Е < U тенгсизлик сақланиб қолаверади.
3.12 – расм. КҚ ЎТМ нинг универсал тавсифлари 
КҚ ЎТМ ларнинг тавсифларини ҳисоблаш ва қуриш учун унинг 
универсал тавсифларидан фойдаланилади (3.12 – расм). 
Бу тавсифлар нисбий тезлик 


= 

/ 

Н
(1 – тавсиф) ва нисбий момент 
М

= М / М
Н
(2 – тавсиф) ларнинг нисбий ток I

= I / I
Н
қийматига нисбатан 
ўзгариши тавсифларидир. Каталог ва маълумотномаларда берилган КҚ ЎТМ 
нинг номинал қийматлари бўйича номинал бурчак тезлиги 

Н
, токи I
H
ва
моменти М
Н
аниқланади, шундан сўнг якор токининг номинал қийматига 
нисбатан 0,4 дан 2,0 қийматигача қийматлар бериб аввал М(I) боғлиқлик 
функцияси аниқланади ва шу функция асосида электромеханик 

(I) ва 
механик 

(M) тавсифларини қурамиз.