O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta'lim vazirligi toskent davlat iqtisodiyot universiteti

3.3. Xalq og'zaki ijodidagi iqtisodiy qarashlar. 

 

O'zbek xalqi iqtisodiy taffakkurining rivojlanishida muhim manbalardan biri 

-  xalq  og'zaki  ijodi  namunalari  hisoblanadi.  Bu  namunalar  jumlasiga  dostonlar, 

xalq maqollari va qo'shiqlar kiradi. Tarixiy merosimizning noyob yodgorliklaridan 

biri  Alpomish  dostonidir.  Bu  doston  shakllanganiga  ming  yildan  ortiqroq 

bo'lganligini  dalillar  tasdiqlamoqda.  Shuning  uchun  ham  Alpomish  dostonining 

ming  yilligi  Respublikamizda  2000  yilda  keng  nishonlandi.  Asarning  badiiy 

ahamiyatidan  tashqari  iqtisodiy  qarashlar  ham  muhim  o'rin  tutadi.  Alpomish 

dostonidagi iqtisodiy munosabatlar tarkibini quyidagicha guruhlash mumkin:  

---

1.  Islom  ta'limoti  asosidagi  iqtisodiy  munosabatlar.  Bu  munosabatlarni 

negizini  zakot  va  juzya  to'lovlari  bilan  bog'liq  masalalar  tashkil  etadi.  Ya'ni, 

Qo'ng'irot elida xukmronlik qilgan Alpomishning otasi Boybo'ri bilan uning akasi 

Boysaribiyning zakot to'lovi bo'yicha nizolardir.  

2. Mehnat taqsimotining rivojlanganlik darajasi. Dostondan ko'rinadiki o'sha 

davrga  kelib  chorvachilik  tarmog'i  Qo'ng'irot  elining  ixtisoslashuvining 

ko'rsatkichidir.  

3.  Tovar-pul  va  moliya  tizimi  munosabatlari.  Dostonda  keltirilishicha 

Qo'ng'irotliliklarning  tovar-pul  munosabatlarida  natura  to'lovlari  ustuvorligi 

namoyon  bo'ladi.  Qalmiqlar  davlatida  esa  daromad  va  harajatlarni  tartibga  solish 

muxrdor lavozimi orqali yuritiladi. Muxrdor daromad va harajatlar bo'yicha hisob 

kitoblar  qilishda  oqsoqollar  tomonidan  yig'ib  topshiriladigan  soliq  va  yig'imlarga 

tayanadi.  Bu  mamlakatda  500  ta  oqsoqollik  lavozimi  joriy  etilgan.  Ularning 

maoshi  to'plangan  soliqlardan  bir  qismini  tashkil  etadi.  Sipohiylar  uchun  esa  500 

pul  birligi  miqdorida  maosh  tayinlangan.  Muomila  uchun  ishlatiladigan  pul 

birliklari  qo'shni  mamlakatlardagi  zarb  qilingan  oltin  va  kumushlar  ekanligi 

to'g'risida ma'lumotlar berilgan. Soliqlarning manbai bir tomondar er solig'i bo'lsa, 

ikkinchi  tomondan  esa  savdo  karvonlari  va  ichki  bozordan  olinadigan  yig'imlar 

hisoblanadi.  

Umuman  olganda  xalq  og'zaki  ijodidagi  asarlar  millat  tarixidagi  iqtisodiy 

munosabatlarni  bayon  etishda  muhim  manbalardan  biri  hisoblanadi.  O'zbek 

xalqining  maqollari  ham  iqtisodiy  aqidalarning  tarkibiy  qismini  tashkil  etadi. 

Demak, milliy iqtisodiy taffakkurning umuminsoniy qadriyatlar bilan uyg'unligini 

ta'minlashda xalq og'zaki ijodi namunalaridan foydalanish muhim ahamiyatga ega.