|
Лойиҳа риски - бу инвестицион лойиҳани амалга оширишга
ҳалақит берадиган ёки лойиҳа самарадорлигини пасайтирадиган
рискларнинг йиғиндисидир.
Риск, бошқача қилиб айтганда, кутилиши мумкин бўлган хатар -
бу инвестициядан мўлжалланган фойдани олиш жараёнига хос
бўлган ноумидсизликдир. Шу билан бирга потенциал инвестор
томонидан қўйилган пул маблағларини йўқотиш мумкинлиги
ҳамдир.
Риск тушунчасига жуда ҳам яқин бўлган ноаниқлик тушунчаси
ҳам мавжуд бўлиб, у рискнинг аниқ турларини таснифлаш учун
"риск" атамасининг синоними сифатида қўлланилади. Ноаниқлик
деганда, инвестицион лойиҳани амалга ошириш шарт-шароитлари
ҳақидаги маълумотларни тўла ёки аниқ эмаслиги тушунилади.
Масалан, инфляция ҳақидаги, техника ва технологиялардаги
ўзгаришлар ҳақидаги, лойиҳа қувватининг, объектнинг қурилиш ва
фойдаланишга топшириш муддатлари, ҳаражат ва натижаларнинг
нотўғри ҳисоб-китоби каби маълумотларнинг тўла ёки аниқ эмаслиги
натижасида ноаниқлик келиб чиқади. Бундан ташқари ноаниқлик
деганда, мамлакатдаги ижтимоий-сиёсий ҳолатга етарлича баҳо
бермаслик ва бошқа шу кабилар тушунилади. Лойиҳани амалга
ошириш жараёнида юзага келиш имконияти билан боғлиқ кўнгилсиз
ҳолатлар ва оқибатлар ноаниқлиги риск тушунчаси билан
изоҳланади.
665
Риск билан ноаниқликнинг фарқи шундаки, натижалар
эҳтимоллиги жорий давр маълумотлари асосида баҳоланаётган
вақтда риск эътиборга олинади. Ноаниқлик эса бундай эҳтимоллик
ўтган ва келаси давр маълумотлари етишмаслиги ёки тўла эмаслиги
сабабли субъектив аниқланган вақтда эътиборга олинади. Ҳар қандай
ҳолда ҳам келгуси иқтисодий ҳолатлар истиқболини белгилаш
(инфляция, фоиз ставкаси, талаб ва таклиф, ишлаб чиқариш ва сотиш
ва бошқалар) келажакнинг маълум эмаслиги сабабли фақат тахминий
ва ноаниқ натижалар бўлиши мумкин. Чунки ўтган давр
маълумотлари асосида фақат номаълум келажакда юз бериши
мумкин бўлган ўтган ривожланиш тенденциясини аниқлаш мумкин.
Инвестицион ривожланишга қуйидагилар таъсир кўрсатади:
сиёсий, ижтимоий, савдо ва ишга алоқадор муҳитдаги кўпгина
ўзгаришлар; техника-технологиядаги, меҳнат унумдорлиги ва
баҳолардаги ўзгаришлар; атроф-муҳит ҳолати; амалдаги солиққа
тортиш, ҳуқуқ бўйича ва бошқалар бўйича муаммолар таъсир
кўрсатади. Буларнинг барчаси лойиҳаларда аниқ рискнинг
мавжудлигини - лойиҳани муваффақиятсизликка учраш хатарини ёки
фойдани ўрнига зарар олиши мумкинлигини олдиндан аниқлаб
беради.
Иқтисодий категория сифатидаги риск агар бу ижобий ҳодиса
бўлса (фойда, даромад ёки бошқа тушум) ва салбий (ҳаражатлар,
зарар, йўқотиш) натижа бўлиши ёки ҳеч қандай натижа бўлмаслиги
мумкин.
666
Молиявий операциялар риск даражасини баҳолашни, унинг
миқдорини аниқлашни ва уни камайтириш чора-тадбирларини
қўллашни талаб қилади.
Мамлакат иқтисодиётига ўз сармоясини киритаётган инвестор
нуқтаи-назарида, шу мамлакатдаги ҳолат, вазият инвестицион муҳит
деб аталади. Инвестицион муҳит бир қатор риск омилларини ўз
ичига олади. Бу омиллар ривожланиш истиқболлари, ички ва ташқи
шарт-шароитлар ва вазият таъсири остида вужудга келади. Кўп
ҳолларда мамлакатдаги ижтимоий-сиёсий ҳолат ва унинг
ривожланиш истиқболларига қараб ижтимоий-сиёсий, ички ва ташқи
рисклар тахмин қилинади.
Ноаниклик- келгусидаги холатлар хақида гапиришни имкони
бўлмаган холатларга айтилади. Риск-оддий ноаниклик эмас балки у
ёки бу харакат қилаётганда этиборга олиш керак бўлган холат бўлиб,
кишиларни моддий яшашига таъсир этади. Хар бир рискли холатлар
ноаниклик бўлиб, ноаниклик ва риск мавжуд.
Бу мухокамадан келиб чиқиб,кредит беришни
режалаштираётганда сиз учун хамма холатлар бир хилдек бўлиб
кўринади, кредит қайтадими ёки йукми .Бу холда риск бўлмай,
ноаниклик юзага чиқади. В этом случае есть неопределенность, но
нет риска
1
.
Куп холларда риск билан боғлик холатнинг эхтимоллиги оддий
бўлиши мумкин, бу тўғридан тўғри даромадли ёки зарарли бўлишини
аниклайди. Мисол учун сиз пулингизни қимматли қоғоз сотиб олиш
1
Нюанс: если вы решили провести вечеринку в складчину по причине неопределенности относи дельно числа
гостей, значит, существует риск. Устройство вечеринки в складчину есть действш второе вы
предпринимаете с целью управления ситуацией, связанной с риском.
667
учун қўймокдасиз. Агар сизни қимматли қоғозли портфелингиз
қиймати камаяётган бўлса, -бунда зарарли холат, агар ортса у холда
даромадли хисобланади. Оддий қилиб, риск - келаётган зарарнинг
даражаси бўлиб, бу кўзланган даромадни олиш имконияти
бўлмайди.
Шунинг учун халқаро амалиётда рискларни аввало унеинг юзага
келиш сабаблари кўриб чиқилади ва сўнг унга таъсир этувчи
омилларни бошқариб борилади ёки таъсир этувчи омилларни
таъсирини камайтириш йўллари тахлил қилиб натижалар баоланиб
борилади.
Do'stlaringiz bilan baham: |
