Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ўзбекистон республикаси олий ва ўрта

8.1.Молиявий инструментлар ва уларни шакллари.
Бугунги кунда, жамиятдаги ишлаб чиқариш кучларининг 
ривожланиши қимматли қоғозлар бозорига муносабатни қайта кўриб 
чиқишни талаб қилаётган бир шароитларда ушбу тоифанинг 
долзарблиги кескин ўсди, чунки айнан қимматли қоғозлар кўп 
жиҳатдан қийматнинг қайтиш ҳаракати самарадорлигини ошириш, 
мулкчилик шаклини алмаштириш, унинг хусусий мулк қилиб бериш, 
бозор муносабатларини ривожлантириш муаммоларини ҳал этиш 
томон йўл очиб беради. 
Қимматли қоғозларнинг иқтисодий моҳиятини очиб бериш учун 
эса бу қоғозларнинг ҳужжат уларсиз қимматли қоғозлар мақомига 
даъво қила олмайдиган хусусиятларини ҳисобга олиш зарур. 
Иқтисодий тоифа сифатида қимматли қоғозлар: 

ишлаб 
чиқариш 
муносабатлари 
субъеклари 
ўртасида 
тақсимлаш ва қайта тақсимлаш жараёнлари борасида реал иқтисодий 
муносабатларни акс эттиради; 

маблағ жалб қилиш ва қайта тўлаш воситаси сифатида 
иштирок этади; 

кредит ёки мулкчилик муносабатларини акс эттиради; 

---

577 

ўз эгасига маълум бир даромад келтириш қобилиятига эга 
бўлади.
Қимматли қоғозлар бозорда бир пайтнинг ўзида бозор айланмаси 
объекти ва инвестициялар йўналишларидан бири ҳисобланади деб 
таъкидлаш мумкин, чунки улар мулкий ва бошқа ҳуқуқларни, 
шунингдек, томонларнинг мажбуриятларини белгилаб беради. 
Ўзбекистон қимматли қоғозлар бозори фаолият кўрсатаётганига 
нисбатан кўп вақт бўлмаганига қарамай, қонун ҳужжатлари ва 
амалиётда уларнинг ҳар бирини батафсил тавсифлаш, шунингдек, 
тадқиқ этилаётган объектларнинг ўзига хосликлари ва хусусиятлари, 
умумий жиҳатларни чуқурроқ ўрганишни таъминлайдиган илмий 
тадқиқот воситаси сифатида қўлланиши мумкин бўлган таснифлашни 
амалга оширишга имкон берадиган қимматли қоғозларнинг сифат 
жиҳатидан хилма-хил ва кенг тўпламини ишлаб чиқилган 
Қимматли қоғоз - ўзи билан боғлиқ мулкий ҳуқуқларни акс 
эттирадиган ҳужжатдир, у даромад манбаи бўлиб хизмат қилади, 
бозорда муомалада юритилиши ва олди —сотди воситаси бўлиши 
мумкин. Жаҳон амалиётида қимматли қоғозларнинг ҳар хил турлари 
ишлатилмоқда. 
Қимматли қоғозлар бозори кредит муносабатлари билан 
биргаликда, ўз қийматига эга бўлган, сотиш, сотиб олиш ва тўловини 
амалга ошириш мумкин бўлган махсус ҳужжатларга (қимматли 
қоғозларга) эгалик қилиш билан ҳам бевосита боғлиқ. Қимматли 
қоғозлар ўзида мулкчилик ҳуқуқини мужассамлаштирган бозорда 
эркин айланадиган, сотиб олиш —сотиш ва бошқа битимларнинг 
объекти бўладиган, доимий ва бир марталик даромад олиш манбаи 

---

578 
бўлиб хизмат қиладиган, пул капиталининг бир кўринишидаги 
ҳужжатдир. Қимматли қоғозлар турли субъектлар томонидан 
чиқарилиши мумкин. Умумий холда бу эмитентлар 3 гуруҳга 
бўлинади: