Мавзу: отм педагогларида креативлик сифатлари ва ижодий тафаккурни ривожлантирувчи метод, восита ва технологиялар

 
 
 
 
 
 
 
 
 
3-жадвал. Стандартга асосланган ўйинларни қўллаш асосида
креативлик кўникмаларини шакллантириш 
 
Калит сўзлар ва 
деталлар 
Равон (эркин) 
фикрлаш 
кўникмасини 
шакллантириш 
Мослашувчанли
кни 
шакллантириш 
Ўзига хослик 
(оригиналлик)ни 
шакллантириш 
Яратувчанлик 
кўникмаларини 
шакллантириш 
Ўрта таълим 
мактаби: 
ўқитувчи маълум 
бир асарнинг 
мазмунини янада 
очиб бериш учун 
савол-жавоб 
стратегиясини 
қўллайди. Жавоб 
бераётганда 
албатта асрдаги 
матнга иқтибос 
бериши керак.
Асар номи: 
Sarah, Plain and 
Tall 
Талабалар кичик 
гуруҳларга 
бўлиниб, 
керакли матнга 
иқтибос берган 
ҳолда асардаги 
асосий қаҳрамон 
Саранинг етук 
она бўлиб 
етишишида 
қандай омиллар 
роль ўйнаганини 
муҳокама 
қилишлари зарур 
Ҳар бир кичик 
гуруҳдаги 
талабалар 
Саранинг ёмон 
хулқли она 
бўлиши 
натижасида юзага 
келиши мумкин 
бўлган 
муаммолар ва 
вазиятларни 
таҳлил қилади.
Талабалар матнга 
иқтибос берган 
ҳолда юз бериши 
мумкин бўлган 
Кичик 
гуруҳлардаги 
талабалар матнга 
иқтибос берган 
ҳолда воқеалар 
ривожини 
ўзгартириши 
мумкин бўлган 
омиллар ва улар 
асарнинг умумий 
мазмунига қандай 
таъсир этиши 
мумкинлигини 
таҳлил қилади
 
Сара ҳеч қачон 
турмушга чиқмаган 
ва болалари 
бўлмаган. Кичик 
гуруҳлардаги 
талабалар Саранинг 
бола асраб 
олишининг сабаби, 
нима учун у 
қийинчиликларга 
дуч келишини 
билса-да, бундай 
масъулиятли 
вазифани ўз 
зиммасига олишга 
қарор қилганлигини 

---

(MacLachlan, 
1985) 
ўзгаришлар ва 
улар асарнинг 
умумий 
мазмунига қандай 
таъсир этиши 
мумкинлигини 
изоҳлаб беради 
таҳлил қилади ва 
ёзма равишда иншо 
топширади. 
Фикрларини 
тасдиқлаш учун 
талабалар асардаги 
керакли матнга 
иқтибос беради 
Ўрта таълим 
мактаби: 
ўқитувчи маълум 
бир асарнинг 
мазмунини янада 
очиб бериш учун 
савол-жавоб 
стратегиясини 
қўллайди. Жавоб 
бераётганда 
албатта асардаги 
матнга иқтибос 
бериши керак.
Асар номи: “An 
old man and the 
sea” 
(E. Hemingway, 
1951) 
Ўқувчилар кичик 
гуруҳлар ёки 
якка тартибда 
ишлаши мумкин. 
Керакли матнга 
иқтибос берган 
ҳолда асардаги 
асосий қаҳрамон 
– балиқчи 
Сантьягонинг 
инсонийлиги, 
денгизга бўлган 
меҳри, болакайга 
муносабатини 
акс эттирувчи 
ҳолатларни 
келтиради  
Ўқувчилар асарда 
тасвирланган 
балиқ билан 
бўлган олишув 
аслида ниманинг 
рамзи, ифодаси 
эканлигини 
таърифлаб ўтиши 
керак. 
Сантьягонинг 
балиқ устидан 
ғолиб келишига 
қандай омиллар 
сабабчи бўлди? 
Агар Сантьягонинг 
қармоғига катта 
балиқ 
илинмаганда, 
воқеалар ривожи 
қандай тус олган 
бўлар эди? 
Сантьягонинг 
балиққа аслим 
бўлмаслиги, 
бироқ, унга меҳр 
қўйганлигини 
қандай таърифлаш 
мумкин? Инсон 
қалби бир 
пайтнинг ўзида 
икки хил ва 
қарама-қарши 
туйғуга эга 
бўлиши 
мумкинми? Бу 
каби саволлар 
ўқувчиларни 
ўзига хос 
(оригинал) 
жавоблар беришга 
ундайди
Асардаги иккинчи 
асосий қаҳрамон –
боланинг роли 
нимадан иборат 
эди? Нима учун 
ёзувчи асарга “бола” 
образини киритган? 
Агарда асарда 
“бола” образи 
бўлмаганида, 
воқеалар ривожи 
қандай тус олган 
бўларди?
Олий ўқув 
юрти:
Ўқитувчи 
Китсанинг 
машҳур ва чуқур 
мазмунга эга 
Талабалар 
мазкур иҳтибос 
бўйича уларни 
қизиқтираётган 
саволлар 
рўйхатини 
тузади. Ўз 
Талабалар 
иҳтибос янада 
маъноли бўлиши 
учун баъзи 
сўзларни уларга 
тушунарли бўлган 
сўзларга 
Талабалар 
иҳтибоснинг 
мазмунини образ 
ёки расм орқали 
ифода этишлари 
мумкин. Бунда 
улар расм, рамз ва 
Талабалар жуфтлик 
ва кичик гуруҳларда 
ўз қарашлари ва 
нуқтаи назарларини 
бир-бирлари билан 
ўртоқлашади ва 
муҳокама қилади

---

иҳтибоссини 
келтиради. 
Иҳтибос: 
“Гўзаллик – 
ҳақиқат, 
ҳақиқатнинг 
гўзаллиги – бу 
барча нарсанинг 
асоси” / Сиз 
билишингиз 
зарур 
бўлганларнигина 
биласиз”
ғояларини ҳимоя 
қилиш 
мақсадида 
матндан 
мисолларни 
иқтибос 
сифатида
келтиради 
ўзгартиради 
иҳтибос ўртасида 
қандай боғлиқлик 
борлигини 
таърифлаб 
беришлари зарур 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
 
 
 
 
 
 
 
 
3.4-жадвал. Типик ва креатив фикрлаш
кўникмалари ўртасидаги фарқлар 
Калит сўзлар ва деталлар
 
Типик дарс
 
Креатив кўникмаларни 
шакллантирувч дарс
 
Ўқитувчи матн/иҳтибос 
келтиради ва унинг асосий 
мазмуни ёритувчи қатор ёки 
сўзлардан фойдаланади 
Талабалар Карл Сэндбургнинг (Carl 
Sandburg) “Чикаго” (1916) шеъридаги 
очиб берилган ғояларни таҳлил 
қилади ва ўз қарашларини ҳимоя 
қилиш учун шеърдаги мисрадалардан
фойдаланади. 
Натижа: ёзма таҳлил 
Талабалар Карл 
Сэндбургнинг “Чикаго” 
(1916) шеърига асосланиб 
она шаҳарлари ҳақида шеър 
ёзади. Шеърдаги тил, ғоя, 
тасвир янги шеърда акс 
эттирилган бўлиши керак. 
Натижа: шеър 
Бу креатив 
фикрлаш 
жараёними? 
Бу креатив 
натижами? 
Бу креатив 
фикрлаш 
жараёними? 
Бу креатив 
натижами? 
Бу креатив 
фикрлаш 
жараёними? 
Бу креатив 
натижами? 
Йўқ 
Йўқ 
Йўқ 
Йўқ 
Ҳа
Ҳа
Турли геометрик шакллар бир 
хил тоифага мансуб бўлиши 
мумкин, м.: ромб, тўртбурчак 
ва квадратга эга бўлиб, битта, 
яъни тўрт бурчаклилар 
категориясига мансуб. Ушбу 
категорияга мансуб яна 
Талабалар тўртбурчак, ромб ва 
квадрат шаклларини чизиб қирқиб 
олади ва уларни ҳажми, шакли 
кетма-кетлигада жойлаштириб 
чиқади.
Натижа: график органайзер 
Талабалар тўртбурчаклилар 
тоифасига мансуб 
шаклларни чизиб қирқиб 
олади (уларнинг сони 4 дан 8 
гача бўлиши мумкин) ва 
улар ёрдамида битта яхлит 
расм яратишлари керак.

---

қандай шаклларни биласиз? 
Уларни чизинг 
Натижа: расм 
Бу креатив 
фикрлаш 
жараёними? 
Бу креатив 
натижами? 
Бу креатив 
фикрлаш 
жараёними? 
Бу креатив 
натижами? 
Бу креатив 
фикрлаш 
жараёними? 
Бу креатив 
натижами? 
Йўқ 
Йўқ 
Йўқ 
Йўқ 
Ҳа
Ҳа
Ҳаётимизда рўй бераётган ва 
дунёдаги мавжуд глобал 
муммолардан бири – экология 
муаммоси. Табиатни 
муҳофаза қилишда нималарга 
эътибор қаратишимиз лозим? 
Қандай омиллар экологоянинг 
бузилишига олиб келади? 
Унинг келгуси авлодга 
таъсири қандай? 
Талабалар кичик гуруҳларга 
бўлиниб, экологияни бузилишига 
олиб келувчи омиллар рўйхатини 
тузади. Экология билан боғлиқ яна 
қандай муаммолар мавжуд? 
Талабалар йўқ бўлиб кетаётган ноёб 
ҳайвон ва ўсимликлар ҳақида баён 
ёзади. 
Натижа: ёзма таҳлил 
Қизил китобга киритилган 
ноёб ҳайвон ва ўсимликлар 
альбомини яратади ва 
табиатни асрашда ўз 
ғояларинитаклиф этади. 
Натижа: альбом/қизил 
китоб 
Бу креатив 
фикрлаш 
жараёними? 
Бу креатив 
натижами? 
Бу креатив 
фикрлаш 
жараёними? 
Бу креатив 
натижами? 
Бу креатив 
фикрлаш 
жараёними? 
Бу креатив 
натижами? 
Йўқ 
Йўқ 
Йўқ 
Йўқ 
Ҳа
Ҳа
Типик стратегияларимдан бири: 
Қандай қилиб услуб ва стратегияларни креатив 
фикрлашин шакллантиришда ўзгартиришм мумкин? 
Типик стратегияларимдан бири: 
Қандай қилиб услуб ва стратегияларни креатив 
натижага эришишда ўзгартиришм мумкин? 
Типик стратегияларимдан бири: 
Қандай қилиб услуб ва стратегияларни креатив 
фикрлашин шакллантириш ва креатив натижага 
эришишда ўзгартиришм мумкин? 
Изоҳ. CCSS; Энг яхши методларга эга губернаторлар Ассоциациясининг Миллий Маркази, Штат мактаб 
инпекторлари Бош кенгаши, 2010a, 2010b.
 
 
3.5-жадвал. Креатив кўникмаларни 
 режалаштиришга мўлжалланган варақа 
 
Стандарт: 
Масалан: Талабаларга бирор бир асардан 
Дарс ёки машқ: 
Масалан: Карл Сэндбургнинг “Туман” 

---

иҳтибос ёки парча ўқиб беринг. Ўқиб 
берилган парча ёки иҳтибос асарнинг 
умумий моҳиятини ёритиб бериши лозим. 
асарида туманга берган таърифи асосида 
мазмунини ўзгартирмаган ҳолда қўшимча 
таъриф ёзиш (“Fog,” 1916)
Креатив фикрлаш кўникмаси: 
Масалан: Яратувчанлик 
Креатив натижа/маҳсулот: 
Масалан: Ҳеч қандай 
Креатив йўл: 
Масалан: Креатив йўл 1 (феъл ва 
тушунчалар) 
Дарснинг қайси қисмида юзага келади? 
Масалан: Дарснинг кейинги босқичида 
Стандарт:
Дарс ёки машқ: 
Креатив фикрлаш кўникмаси 
Креатив натижа/маҳсулот
Креатив йўл 
Дарснинг қайси қисмида юзага келади? 
Стандарт:
Дарс ёки машқ: 
Креатив фикрлаш кўникмаси 
Креатив натижа/маҳсулот
Креатив йўл 
Дарснинг қайси қисмида юзага келади? 
 
Изоҳ: ДСУА (CCSS; Энг яхши методларга эга губернаторлар Ассоциациясининг Миллий 
Маркази, Штат мактаб инпекторлари Бош кенгаши, 2010a, 2010b )