Buxoro muhandislik-texnologiya instituti

1.1.1. Biokimyoviy o’zgarish jarayoni [7].

Organik chiqindilardan biogaz va bioo’g’it olish chiqindilarning anaerob,

ya’ni kislorodsiz sharoitda parchalanganda biogaz ajratib chiqarishiga

asoslangan. Bu jarayon metanli bishg’ish deb ataladi va organik moddalarning

---

12

ikkita asosiy mikroorganizmlar – kislotali va metanli mikroorganizmlar guruhi

yordamida parchalanishi natijasida 3 bosqichda amalga oshadi. (1-rasm).

Biogaz ishlab chiqarishning uch bosqichi

Biogaz ishlab chiqarish jarayonini uchta asosiy bosqichga ajratish

mumkin: gidroliz, oksidlanish va metan hosil bo’lishi. Ushbu murakkab

jarayonda mikroorganizmlarning ko’pgina guruhlari, asosan metan hosil

qiluvchi bakteriyalar ishtirok etadi

Gidroliz

Birinchi bosqich – gidrolizda organik modda mikroorganizmlarning

hujayra tashqarisidagi fermentlari bilan fermentlanadi. Bakteriyalar murakkab

uglevodorodlarning uzundan-uzoq zanjirlari – protenilar va lipidlarni ancha

qisqarorq zanjirlarga parchalaydi.

I-bosqich                              II-bosqich                                    III-bosqich

Gidroliz                       Kislota xosil bo’lishi                    Metan xosil bo’lishi

1-rasm. Anaerobli bijg’ish jarayoni bosqichlari sxemasi.[6]

Yog’→ Yuqori moll

kulali moy kislotalar

Oqsil → amino

kislotalar,

Kraxmal, selyuloza,

saxaroza   →

glyukoza,fruktoza

Kislota 

hosil qiluvc

hi bakteriyalar

Uchuvchan

moy

kislotalar

Spirt

Aldegidlar

Ketonlar

Amiak

Uglerod

angidridi

Meta

n hosil qiluvc

hi bakteriyalar

Uglerod

angidrid,suv

Kislota hosil qiluvchi

bakteriyalarni ko’payishi

Metan hosil qiluvchi

Bakteriyalarni ko’payishi

---

13

Bijg’itish

Biogaz hosil bo’lishining ikkinchi bosqichida ishtirok etuvchi kislota

ishlab chiqaruvchi bakteriyalar murakkab organik birikmalar (oqsillar, yog’lar

va uglevodlar)ni ancha oddiyroq birikmalarga parchalaydi. Bunda bijg’ituvchi

muhitda jarayonning birinchi mahsulotlari – uchuvchan yog’li kislotalar, quyi

molekulali spirt, vodorod, uglerod oksidi, sirka kislotasi, chumoli kislotasi va

boshqalar paydo bo’ladi. Ushbu organik moddalar organik kislotalarni biogazga

aylantiruvchi metan hosil qiluvchi bakteriyalarning manbai bo’lib hisoblanadi.