‘zbekiston respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi umumiy psixologiya

DUNYO OLIMLARINING PSIXIKA VA ONG 
HAQIDAGI TUSHUNCHALARI
Organik  va  anorganik  materiya  doimo  harakatda,  o ‘zgarishda 
va  rivojlanishda  bo‘ladi.  Inson  psixikasining  paydo  bo ‘lishi
35

---

va  rivojlanish  masalasi  tadqiqotchilar  oldida  turgan  eng  dolzarb 
va  murakkab  masalalardan  biridir.  Ilmiy-materialistik ta’limotga 
ko ‘ra  psixikaning  paydo  bo‘lishi  materiyaning uzoq rivojlanishi 
natijasidir.
K.E.Fabri  eng  sodda  hayvonlar  psixikasi  taraqqiyotini  ikki  bos- 
qichga-quyi  vayuqoribosqichga  bo‘ladi. Psixik  taraqqiyotning quyi 
bosqichi  asosan  bir  hujayrali,  qisman  ko‘p  hujayrali  hayvonlarga 
xos  bo ‘ lib, bu bosqichda psixika primitiv holatda  bo‘ladi  va  hayvon 
tashqi  ta’sirlarga  seskanuvchanlik  bilangina  javob beradi.
0 ‘simlik  va  hayvon  shaklidagi  barcha  tirik  organizmlar  o‘z 
evolyutsiyasining hamma  bosqichlarida  aks  ettirishning  biologik 
shakli, ya’ni  seskanuvchanlikka  ega bo‘ladi.  Seskanuvchanlik  tirik 
organizmning  biologik  ta’sirlarga  javob  berish qobiliyatidir.
Oddiy  seskanuvchanlikni  bir  hujayrali  hayvonlarda ham  ko‘rish 
mumkin.  Ular muhitning  ta’siriga  harakatlanish  bilan  javob  bera- 
dilar.  Biologik  ta’sirlarga organizmning o‘ziga  xos harakatlari bilan 
javob berish  usuliga tropizm yoki taksis deyiladi.
Tropizmning  bir  qancha  turi  farq qilinadi.  Buni  quyidagi  jad- 
valdan ko‘rish mumkin: