O‗zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus ta‘lim vazirligi namangan davlat universiteti ijtimoiy-iqtisodiy fakul‘teti

Demokratik  elitizm  —  cheklangan  demokratiya  nazariyasi  bo‗lib,  u 
yirik jamiyatlarda demokratik faoliyat siyosiy etakchilarini muntazam saylab 
turish natijasida cheklanadi, deb tushuntiradi. 
Demos  (yun.  demos—xalq)  —  dastlab  qad.  Yunonistonda  qarindosh-
urug‗chilik  aloqalari  va  umumiy  yashash  joyi  asosida  shakllangan  kishilar 
guruhi. Keyinroq oddiy xalq (dehqonlar hamda shahar aholisining quyi qismi 
(hunarmandlar, mayda savdo ahli). Mil. av.8-7-a.larda asta-sekin erkin shahar 
(polis)  aholisining  aristokratiyadan  mustaqil  savdo-hunarmandchilik  qatlami 
paydo  bo‗lib,  kuchaya  borgan.  Bu  qatlam  rasman  bo‗lsa-da,  siyosiy 
huquqlarga ega edi, siyosiy huquqqa ega bo‗lgan erkin xalq D. deb atalgan. 
Amalda  u  qishloq  va  shahar  D.ga  bo‗lingan.  Shahar  D.i  o‗z  mol-mulki  va 
tijorat-hunarmandchilik  faoliyatini  suiste‘mollardan  himoya  qiladigan 
qonunlar ishlab chiqishni talab qilgan. qishloq D. ham asoratdan qonunchilik 
yo‗li  b-n  himoyalanishga  muxtoj  bo‗lib,  yer  uchastkalarini  bosib  olishga 
xotima  berishni  talab  qilgan.  Ijtimoiy-iqtisodiy  taraqqiyot  oqibatida 
aristokratlar  orasida  ham  mulkiy  tabaqalanish  yuz  bergan.  Ularning 
kambag‗allashgan  qismi  ustaxonalar  ochish,  tijoratni  tashkil  qilish  b-n 
shug‗ullana boshlagan. Ularning manfaatlari shahar D.ning yuqori qatlamlari 
b-n yaqinlashgan. Natijada polislarning aslzodalar hokimiyati ag‗darilgan va 
hokimiyat D.ning vakillari qo‗liga o‗tgan. D.ning manfaatlarini izchillik b-n 
himoya  qilgan  siyosatchilar  yetishib  chiqqan.  Arxaik  davrning  oxirlarida 

---

 
29 
(mil.  av.  6-a.da)  quldorlik  demokratiyasi  va  oligarxiyasi  paydo  bo‗lgan, 
qonunlarning  yozma  shaklga  kirishi,  xun  olishning  cheklanishi,  xususiy 
mulkning  himoya  qilinishi,  sud  ishlarining  yo‗lga  qo‗yilishi  ham  D.  va 
yevpatridlar o‗rtasidagi ziddiyatlarga xotima berolmagan. Amalga oshirilgan 
islohotlar  D.ning  iqtisodiy  ahvoliga  muhim  o‗zgarish  kiritmagan  va  uning 
siyosiy,  ilgarigidek  huquqsiz  holatiga  mutlaqo  daxl  qilmagan.  D.ning 
g‗alabasi natijasida Afinada demokratik respublika shaklidagi davlat vujudga 
kelgan.  D.  tarkibiga  chet  eldan  ko‗chib  kelganlar  (meteklar)  va  qullar 
kirmagan.  Mil.  av.  5-6-a.larga  kelib  D.  va  meteklar  o‗rtasidagi  ziddiyat 
kuchaygan.  Meteklar  soni  afinaliklar  sonining  taxm.  yarmini  tashkil  etardi. 
Ular  asosan  savdo  va  hunarmandchilik  b-n  shug‗ullanganlar.  Meteklarning 
mulkiy huquqlari cheklab qo‗yilgan, ular mamlakat siyosiy hayotida ishtirok 
etishdan  to‗la  mahrum  bo‗lganlar.  Mulkiy  tabaqalanish  oqibatida  D.  asosiy 
qismining ahvoli mushkullashib, davlat va boylardan olinadigan xayr-sadaqa 
hisobiga  kun  kechiruvchi  lyumpenlar  ko‗paygan.  Afinalik  har  bir  fuqaro 
istagan  masalasini  xalq  yig‗iniga  qo‗yishga,  unda  so‗zga  chiqishga,  yangi 
qonun loyihasini kun tartibiga kiritishga haqli bo‗lgan. Amalda xalq yig‗inida 
professional  notiqlar-demagoglar  so‗zga  chiqqanlar.  D.  tinchlik  paytida 
doimiy soliq to‗lamagan (u meteklardan olingan). Mil. av. 6-a. boshlarida D. 
asosiy  qismining  ijtimoiy-iqtisodiy  ahvoli  og‗irlashuvi  natijasida  uning 
siyosiy ta‘siri susaya boshlagan.