21
va «yaxshilik bilan hayot kechirish»ga borib taqaladi. B.(Budda nomidan
olingan), B u d d a-v i y l i k - jahonda eng keng tarqalgan dinlardan biri
(xristianlik va islom dini b-n birga). Mil. av. 6-5-a.larda Hindistonda paydo
bo‗lgan. Markaziy Osiyo, Jan.-sharqiy Osiyo mamlakatlarida va Uzoq
Sharqda tarqalgan. Hoz. kunda B. Shri-Lanka, Myanma (Birma), Tailand,
Laos, Kambodja, Vetnam, Tibet, Butan va Yaponiya kabi davlatlarning asosiy
dinidir. B. muayyan tarixiy davrlarda Xitoy, Hindiston, Koreya va
Indoneziyada, deyarli butun Osiyo xalqlari, ya‘ni jahonning salkam 2/3 qismi
aholisi ma‘naviy qadriyatlariga juda katta ta‘sir ko‗rsatgan. Rivoyatlarga
ko‗ra, B. ga Siddhartha Gautama (Budda) asos solgan. B. da 2 asosiy
yo‗nalish mavjud: xinayana va maxayana. Keyingisi juda ko‗p sekta va
oqimlarga bo‗linadi. Boshqa dinlardan farkli ravishda B.da hech bir
o‗zgarmas narsa yo‗q hatto xudo ham o‗zgaruvchan, deb uqtiriladi. B.
ta‘limotiga ko‗ra, inson doimo azob-uqubatga mahkum va bunga uning o‗zi
sabab bo‗ladi. Bu ta‘limotning eng qisqa bayoni "to‗rt oliy haqiqat"dan iborat:
1) azob-ukubat mavjud; 2) azob-uqubatning sababi (istak) mavjud; 3) azob-
uqubatning tugashi (nirvana) mavjud; 4) azob-uqubatning tugashiga olib
keluvchi sakkiz bosqichli yo‗l mavjud. Sangxa - Budda asos solgan va
hozirgacha faoliyat ko‗rsatib kelayotgan rohiblar jamoasi. Sangxa jamoasiga
qabul etilgan shaxs quyidagi 10 farzni ado etishga qasamyod qiladi: 1) hech
kim yoki hech narsani hayotdan judo qilmaslik; 2) yolg‗on so‗zlamaslik; 3)
o‗g‗rilik qilmaslik; 4) jinsiy alokdga kirmaslik; 5) mast qiluvchi ichimlik
ichmaslik; 6) kunning ikkinchi yarmidan to ertangi sahargacha ovqat tanovul
qilmaslik; 7) uch kiyimdan ortiq hech narsa b-n tanani bezamaslik; 8)
ommaviy ko‗ngil-xushliklarda ishtirok etmaslik va tomoshabin sifatida
qatnashmaslik; 9) baland va yumshoq o‗rinda yotmaslik; 10) pul ishlatmaslik.
B. Shri-Lanka, Jan.-sharqiy Osiyo va Markaziy Osiyo orqali Xitoy, Koreya,
Yaponiya va Tibetga yoyilgan. Shri-Lanka va Jan.-sharqiy Osiyoning materik
qismida txeravada B. (qad. an‘analarga sodiqlik), Xitoy, Koreya, Yaponiya va
Tibetda esa, maxayana (yangicha yondashuvlar) tarqaldi. 15-a.da Osiyo
qit‘asida paydo bo‗lgan evropaliklar B. b-n tanishdilar. Ularning ba‘zilari B.ga
kirgach, Angliya, Germaniya, AQSHda o‗z jamoalarini tashkil etdilar.
Xitoylik va yaponiyalik muhojirlar bu e‘tiqodni Gavayya orollari va
AQSHning g‗arbiy sohillariga olib keldilar. B. ning bir necha xalqaro
tashkilotlari ham mavjud.
Odatda 12—13 yoshli o‗spirin 20 yoshgacha, ya‘ni balog‗atga etgunga
qadar monastirda rohiblikni o‗taydi, lekin taxm. ularning uchdan bir qismi
umrbod shu maqomda qoladi. Oddiy qavm yoki dunyoviy kishilarning eng
asosiy kundalik vazifasi - rohiblarni ovqat b-n ta‘minlashdir. O‗zbekistonda
bitta B. jamoasi rasmiy ravishda faoliyat ko‗rsatadi.Burhoniddin Marg‘iloniy
Do'stlaringiz bilan baham: