|
To'rtinchidan. O 'z m ustaqilligini e ’lon qilgan O 'zbekiston R espubli
kasi o 'zin in g yangi soliqlar tizim iga ega bo'lish i va ilgari M arkaz belgi-
lagan soliqlardan voz kechishi kerak edi.
Bu m a ’naviy jih a td a n ham z a m r b o 'lg an edi.
Y uqoridagilam ing ja m i yig'ilib O 'zbekiston
Respublikasi soliq tiz i
mini qayta qurishni obyektiv za ru r qilib q o'ygan edi.
Soliq tizim ini tashkil etuvchi soliqlam i respublikam iz ijtim oiy-
iqtisodiy
hayotidagi harakaliga qarab turli guruhlarga b o'lish m um kin.
Y uqorida qayd etilganidek, iqtisodiy m ohiyatiga qarab soliqlam i to 'g 'ri va
egri soliqlarga b o'lish m um kin.
T o 'g 'ri soliqlar to 'g 'rid a n to 'g 'ri haqiqiy darom ad oluvchi yoki m ulk
egasidan olinadi. U lam ing obyekti yalpi daro m ad , m ulk qiym ati, yer
m aydoni, o t kuchi va boshqalar bo'lad i. Bunday soliqlarda huquqiy va
15
haqiqiy soliq to 'lo v ch i ilgaridan aniq va bitta. Soliqni soliq to'lovchining
o 'z i to'laydi. Bu soliqlam ing m anbayi korxonaning xo'jalik - m oliya
faoliyati yakuni, ya’ni darom addir. O 'zbekistonning to 'g 'ri soliqlariga
korxona va tashkilotlam ing d arom adidan soliq, m o l-m u lk solig'i, trans
po rt vositalari egalari solig'i, yer solig'i, aholining daro m ad solig'i va bosh
qalar kiradi.
Egri soliqlar sotilayotgan tovar, bajarilayotgan ish, ko'rsatilayotgan
xizm atlar qiym atiga ustam a tarzda undiriladi.
U lar tovar qiym ati yoki xizm at t a ’rifi sum m asini oshiradi.
U lam i sh unday qaraganda m ahsulot sotuvchi yoki xizm at k o 'rsa
tuvchi to 'lay o tg an d ay bo'ladi. H uquqiy jih a td a n ulam i
m ahsulot sotuv-
chilar to 'lay d i, (lekin haqiqiy soliq og'irligini o 'z zim m asiga oluvchilar
boshqa, yashiringan). Egri soliqlam ing haqiqiy to'lovchisi sotilgan to v a r va
ko'rsatilgan xizmatni iste’mol qiluvchi korxonalar va oqibat natijada aholi.
Egri soliqlar gum higa qo'shilgan qiym at solig'i, aksiz solig'i va boj
xona bojlari kiradi.
Soliqlar huquqiy va jism oniy shaxslardan ya’ni korxonalar va aholi-
d an olinadigan soliqlarga bo'linadi.
H uquqiy shaxslardan undiriladigan soliqlar byudjet daro m ad id a hal
qiluvchi o 'rin n i egallaydi. Bularga qo'shilgan qiym at solig'i, aksiz solig'i,
darom ad solig'i, korxoanlar m ol-m ulki solig'i, korxonalar transport vosi
talari egalari solig'i, y er solig'i, dam olish joylarida, sanoat qurilishi solig'i
kiradi.
H uquqiy shaxslardan olinadigan soliqlam ing m u h im xususiyati ular
naqd pulsiz hisoblashlar orqali olinadi va hisoblashish oson bo'lad i.
Jism oniy shaxslardan olinadigan soliqlar bizning respublikam izda b u d
je t darom adlarida hal qiluvchi o 'rin egallam asa ham u lam in g d aro m a d
lam i boshqarib turishda aham iyati katta.
Jism oniy shaxslar to'lay d ig an soliqlarga darom ad solig'i, aholi m ol-
m ulk solig'i, yer solig'i, reklam a solig'i, transport vositalarini, m aishiy va
hisoblash texnikasini qayta sotish solig'i va boshqalar kiradi.
Budjetga o'tk azish nuqtayi nazaridan soliqlar um um davlat
soliqlari
va m ahalliy soliqlarga bo'linadi.
U m um davlat soliqlariga qo'shilgan qiym at solig'i, aksiz solig'i, kor
xonalar darom adiga soliq, aholi darom adiga soliq va boshqalar kiradi.
U m um davlat soliqlarining m uhim xususiyati ular respublika budjetiga
tushib, m ahalliy budjetlarga ham ulam i darom ad va xarajatlarini teng-
lashtirish u ch u n ajratm alar beriladi.
M ahalliy soliqlar faqat h ar b ir hududdagi m ahalliy hokim liklar budje
tiga tushadi, boshqa byudjetlarga ajratm alar berish bo'lm aydi.
Bunday soliqlarga yer solig'i, jism oniy shaxslarning m o l-m u lk solig'i,
dam olish joylarida sanoat qurilishi solig'i, transport vositalari soliqlari
kiradi. B ulardan tashqari m ahalliy soliqlar va turli y ig'im lar kiradi.
B ozor iqtisodiyotiga o 'tish davrida xilm a-xil faoliyat va m ulk shakl
laridagi korxona va tashkilotlam i um um davlat ch o ra tadbirlarini m oliya-
16
lashtirishda qatnashishlari ijtim oiy, iqtisodiy zaruriyatdir. Hozirgi m oliya
viy tanqislikni asosan byudjet tanqisligini e ’tiborga olib soliqlam ing yangi
turlari ham kiritilshi m um kin. C hunki bozor iqtisodiyotining infrastruk-
turasiga xizm at qiladigan xilm a-xil soliqlar boMishi zam r.
Do'stlaringiz bilan baham: |
