Кууат жора курсабой docx


II.4. XIII-XIX a’sirlerde Batis Evropada  Orta Aziya haqqindag’i  tariyxiy-



Download 1,42 Mb.
Pdf ko'rish
bet12/13
Sana21.08.2021
Hajmi1,42 Mb.
#152953
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   13
Bog'liq
Кууат жора курсабой

II.4. XIII-XIX a’sirlerde Batis Evropada  Orta Aziya haqqindag’i  tariyxiy-

geografiyaliq ha’m kartografiyaliq mag’liwmatlar

XIII  a’sirge  kelip  Batis  Evropa  kartografiyasinda  tu’pten  burilis  da’wiri

baslandi.  Tekst  formasindag’i    mag’liwmatlar  grafik  su’wretler- kartag’a  ko’shti.

Shig’is  ma’mleketlerge  sayaxat  qilg’an  ko’plep  sayaxatshilardin’

Orta  Aziya

haqqindag’i  mag’liwmatlari kartografiyaliq xarakterge iye boldi.

XIII a’sirde  papa Innokentiy IV tin’ Shin’g’isqannin aldina jibergen  jiobergen

elshisi  fransiskan  monarxi    Plano  Karpini    1246-jilda    Rossiyanin’ qublasi,  Orta

Aziya aymaqlarinan  o’tip,  Qaraqumg’a  baradi.

A’ynen  onin’  Orta  Aziya

haqqindag’i  mag’liwmatlari  Evropa  ushin  Orayliq  Aziyag’a    bariwshi  qurg’aqliq

jollari haqqinda ken’nen derek bolip xizmet etti.

Plano  Karpini  Tatariya  (Orta  Aziya)  nin’  geografiyaliq  jag’dayin  to’men

degishe  ta’riypleydi:  ,,…  shig’ista  qitaylardin’,  sonday-aq,  Solan’liqlardin’




(Manchjuriya)  jerleri,  qubladan  sorrasinler  (Awg’anistan,  Iran),  qubla-batistan

guirler  (mongollar),  batista  naymanlar  walayati;  arqada  bolsa  okeanlar  menen

shegeralang’an‘‘.

Planino  Karpini  o’zinin‘  sayaxat  bag’dari  haqqinda  bayan  etip,    komanlar

jurtinan son‘ qang’itlar (Qan’lar) jeri baslaniwin, suw kem bolg’aninan adamlar bul

jerlerde kem jasawin, ol jerden  bisermanlar jerlerine qarap jol  alg’anliqlarin, bul

jerde  u’lken  darya  bolip,  onin‘  atin  bilmegenligin,  lekin  onin‘  boyinda  Yankent,

Barchin,  Ornas  ha’m  o’zleri  bilmegen  ja’ne  basqa    qalalar  barlig’i    haqqinda

jazg’an.

Plano  Karpinige  ko’re,  Orta  Aziyada  U’lken  taw  sistemalari  bar  bolip,  olar

qubladan Ierusa’lim ha’m Balxqa tutasip ketken. Bunday aniq emes mag’liwmatlar

Karpinidin‘  esabatlarinda  ko’p  ushiraydi,  onin‘  mag’liwmatlarinda  ilimiylik

bolmasada,  biraq  Evropa  pa’nine  OrtaAziya  ha’m  shig’is  ma’mleketleri  haqqinda

mag’liwmat bergeni menen bahali esaplanadi.

Ekinshi  bir  elshi Vilgelm  de  Rubruk (Rubrukvis)  mongollar  ma’mleketine

francuz  qurali  Lyudovik    IX    ta’repinen  jiberilgen  bolip,    solda’wirde  francuzlar

altinshi  salip  ju’risinde    qatnasip atirg’an  edi.  Rubruk  Arka  qalasinan 1252-jildin‘

ba’ha’rinde  jolg’a shig’ip, ten’iz arqali Konstantinopilg’a keledi. Biraq bul jerde ol

1253-jildin‘  may ayina deyin qalip ketedi.

Sonnan  keyin  ol  Qrimg’a  keledi.  Onin’  sayaxat  bag’dari  Karpinidin’  sayaxat

bag’darina  usaydi.  Etil  daryasinan  Ural  daryasina  deyin  jol  basip,  Sirdarya

basseynine  keledi  ha’m  bul  jerden  qubla-shig’isqa  jol  aladi.  Jeti  ku’n  dawaminda

taw  jollarinan,  ba’lkim  Alatawdin’  arqa-batis  bo’leginen  o’tip, Talas  daryasinin’

alibi ha’m Kenchat qalasina jetip keledi. Bul haqqinda to’mendegishe jazadi: ,,Men

bul tawlar haqqinda sorap, onin’ Kavkaz tawlarinin’ dawami ekenligin bildim.  Ol

Batis  ha’m  shig’istan  Ka’spiy  ten’izi  menen  tutasqan.  Etil  daryasi  quyiliwshi  bul

ten’izden  o’tkenimizdi  de  bildim”  .      Rubruk  bul  jerde  antic  geograflar  pikirine

qosilip,    Tyanshandi  Kavkaz  tawlari  menen  baylanistirip,  Alatawdi  Kavkaz

tawlarinin’ dawami, dep qa’te piker ju’ritken.



Biraq Rubruktin’ Orta Aziya haqqindag’i  basqa geografiyaliq mag’liwmatlari

qimbatli  esaplanadi. Misali,  Talas  alabindag’i  suwg’ariw  qurilmalari  ha’m

diyqanshiliq  ma’deniyati  haqqinda  jazip,  to’mendegilerdi  aytip  o’tedi:  ,,  Tawdan

(talas  dizbeklerinen)  u’lken  darya  (Talas)  baslanadi,  ol  pu’tkil  ma’mleketti  suw

menen  ta’minleydi…  Bul  darya  hesh  qanday  ten’izge  quyilmaydi,  jergew  sin’ip,

ko’p batpaqliqlardi payda etedi” .

Rubruktin’  Kaspiy  ten’izi  haqqindag’i    mag’liwmatlarida  da  qiziqarli

esaplanadi:  ,,  Ten’iz  u’sh  ta’repten  oralg’an  bolip,  arqa  bo’legi  tegisliklerge

tutasqan…Ten’izdi to’rt ayda aylanip shig’iw mu’mkin… Ol hesh qanday okeang’a

tutaspaydi. Ha’mme ta’repi qurg’aqliq penen shegaralas” .

Rubruk Evropa a’debiyatinda da’slepki ret Orta Aziya  relefinin’ qa’siyetlerin

tawlar  menen    baylanistirip  aship  berdi.  Onin’  mag’liwmatlarinin’  en’  a’hmiyetli

ta’repi sonda, ol o’z ko’zleri menen ko’rgen na’rselerdi jazg’an.  Batis Evropaliqlar

Aziyag’a tek g’ana diplomatic  yaki missionerliq maqsetinde emes, ba’lkim sawda-

satiq ma’npaa’tlerinde oylap sayaxat etken.

1295-jilda  Veneciyaliq  sayaxatshi Marko  Polo Aziyag’a  bolg’an  saparin

o’zinin’    ,,Dunyanin’  ren’-beren’ligi    haqqinda  kitap”  (qisqasha  Marko  Polo

“Kitab”i ) dep atalg’an shig’armasinda jazip qaldirg’an.

1271-1295-jillarda  Marko  Polo  sawda  qatnasiqlarin  jolg’a  qoyiw  maqsetinde

Qaraqumg’a jol aladi. Ol ha’m onin’ sherkleri Akra-Musil-Bag’dad-Basra-Hurmuz-

Kirmon-Sabzovar-Balx-Qashqar  bag’dari  boyinsha  Qaraqumg’a Xubiliyan  aldina

keledi.  Marko Polo bir neshe jil onin’ sarayinda xizmette boladi ha’m 1294-1295-

jillarda ja’ne Hurmuz-Kirmon-Tabriz-Tarabzun  arqali o’z jurtina qaytadi.

Marko  Polo  o’z  kitabinda    Samarqand qalasi  haqqinda  da  qiziqarli

mag’liwmatlar  bergen. XIV-XVI  a’sirlerde  Marko  Polonin’  «Kiab»i        Evropa

kartograflari ushin   derek sipatinda xizmet qildi. Onin’ Orayliq Aziya haqqindag’i

geografiyaliq mag’liwmatlari 1375-jildag’i Katalon ha’m Fra Maunnin’ shen’berlik

kartalarinda o’z ko’rinisin tapti





Download 1,42 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   13




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish