O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti

6. Fayl saqlash 
Internetda  fayllarni  saqlashni  markazsizlashtirish  aniq  foyda 
keltiradi.  Tarmoq  bo‘ylab  ma’lumotlarni  tarqatish  fayllarni 
buzilishdan yoki yo‘qolishdan himoya qiladi. 
Planetalararo  fayl  tizimi  (IPFS)  tarqatilgan  tarmoq  qanday 
ishlashini  tushunishni  osonlashtiradi.  IPFS  markazlashtirilgan 
mijoz-server munosabatlariga bo‘lgan ehtiyojni yo‘q qiladi. To‘liq 
markazlashtirilmagan  veb-saytlardan  iborat  Internet,  fayllarni 
uzatish  va  ma’lumotlarni  uzatish  tezligini  oshirish  imkoniyatiga 
ega. 
7. Intellektual mulkni himoya qilish 
Raqamli  ma’lumotlar  Internet  tufayli  cheksiz  ko‘paytirilishi 
va keng tarqatilishi mumkin. 
Bu  web-foydalanuvchilarga  dunyo  bo‘ylab  bepul  kontentni 
beradi.  Biroq,  mualliflik  huquqi  egalari  intellektual  mulkni 
nazorat  qilishni  yo‘qotdilar  va  natijada  moliyaviy  zarar  ko‘rdilar. 
Aqlli  shartnomalar  mualliflik  huquqlarini  himoya  qiladi  va 
Internetda  ijodiy  ishlarni  sotishni  avtomatlashtiradi,  fayllarni 
nusxalash va tarqatish xavfini yo‘q qiladi. 
Blokheyindan  foydalanish  Internetda  intellektual  mulkni 
tarqatish uchun tengdosh  tizimlarini yaratishga va ulardan foyda-
lanishga imkon beradi (2-bandga qarang). Ushbu tizim intellektual 
mulk mualliflariga ularni to‘g‘ridan-to‘g‘ri auditoriyalarga sotish, 
shuningdek,  ishlab  prodyuserlarga  litsenziyalar  namunalarini 
berish  va  mualliflarga  ajratmalartarqatish  imkonini  beradi  –  bu 
barcha vazifalar aqlli kontraktlar yordamida avtomatlashtirilgan. 
Blokcheynlarning 
kriptovalyutani 
bo‘lingan 
miqdorlar 
ko‘rinishidagi  to‘lovlarni  chiqarish  qobiliyati  (mikro  to‘lovlar) 
blockchain  uchun  ushbu  foydalanish  holati  ulardan  keng 
foydalanish uchun Katta imkoniyatlarga ega ekanligini anglatadi. 

---

277 
8. Buyumlar Interneti (IoT) 
Buyumlar  Interneti  –  bu    ba’zi  turdagi  elektron  qurilmalarni 
tarmoq  orqali  boshqarish:  masalan,  omborxonadagi  havo 
haroratini nazorat qilish va boshqalar. Aqlli kontraktlar tizimlarni 
masofadan  boshqarish  tizimini  avtomatlashtirishga  imkon  beradi. 
Dasturiy  ta’minot,  sensorlar  va  tarmoqlarning  kombinatsiyasi 
obyektlar  va  mexanizmlar  o‘rtasida  ma’lumot  almashishni 
osonlashtiradi.  Natijada  tizim  samaradorligini  oshiradi  va 
xarajatlar monitoringi yaxshilanadi. 
Samsung,  IBM  va  AT&T  ishlab  chiqarish,  texnologiya  va 
telekommunikatsiyalar sohasidagi eng mashxur vakillar buyumlar 
Internetning  (IoT)  ustun  mavqei  uchun  kurashmoqdalar.  Mavjud 
operatorlar  tomonidan  boshqariladigan  mavjud  infratuzilmaning 
tabiiy  kengaytmasi  bo‘lgan  IoT  ilovalari  keng  imkoniyatlarni 
ta’minlaydi:  mexanik  qismlarni  profilaktika  qilishdan  ma’lumot-
larni  tahlil  qilish  va  avtomatlashtirilgan  tizimlarni  keng  miqyosli 
boshqarishgacha. 
9. Mikrorayon mikrotarmoqlari 
Blokcheyn  texnologiyasi  qo‘shni  hududdagi  mikrotar-
moqlardan  Ishlab  chiqarilgan  qayta  tiklanadigan  energiyani  soti 
bolish  va  sotish  imkonini  beradi.  Quyosh  batareyalari  ortiqcha 
energiya  ishlab  chiqarganda,  Ethereumga  asoslangan  aqlli 
kontraktlar  uni  avtomatik  ravishda  qayta  taqsimlaydi.  Ushbu 
turdagi  Aqlli  kontraktlar  ni  avtomatlashtirish  boshqa  ko‘plab 
dasturlarga ega bo‘ladi, chunki IoT haqiqatga aylanadi. 
10. Shaxs aniqlashni (identifikatsiya) boshqarish 
Internetda  identifikatsiyani  yanada  samarali  boshqarish 
uchun  ehtiyoj  mavjud.  Shaxsingizni  tasdiqlash  qobiliyati 
Internetda  amalga  oshiriladigan  moliyaviy  operatsiyalarning 
asosidir.    Biroq,  web  -  tijorat  bilan  bog‘liq  bo‘lgan  xavf  - 
xatarlardan himoya choralari mukammal emas. 
Blokcheyn  texnologiyasi  shaxsingizni  tasdiqlashning  ilg‘or 
usullarini,  shuningdek,  shaxsiy  hujjatlarni  raqamlashtirish 
imkoniyatini  taklif  etadi.  Xavfsiz  identifikatsiya  ma’lumotlari 
mavjudligi,  shuningdek,  birgalikda  foydalanish  iqtisodiyoti  
o‘zaro ta’sir o‘tkazish uchun muhimdir. 

---

278 
Raqamli  identifikatsiya  standartlarini  ishlab  chiqish  juda 
murakkab  jarayon.  Texnik  muammolarga  qo‘shimcha  ravishda, 
identifikatsiya  qilish  muammosini  universal  onlayn  hal  qilish 
xususiy tashkilotlar va davlat o‘rtasidagi hamkorlikni talab qiladi. 
11. Ma’lumotlarni boshqarish 
Bugungi  kunda  shaxsiy  ma’lumotlar  evaziga  odamlar 
Facebook  kabi  ijtimoiy  tarmoqlardan  bepul  foydalanishlari 
mumkin.  Kelajakda  foydalanuvchilar  o‘zlarining  onlayn  faoliyati 
yaratadigan  ma’lumotlarni  boshqarish  va sotish  imkoniyatiga  ega 
bo‘ladilar.  Kichik  bo‘lingan  hajmini  osonlikcha  taqsimlanishi 
mumkinligi  sababli,  Bitcoin  yoki  boshqa  kriptovalyuta  ushbu 
turdagi tranzaksiyalar uchun ishlatiladigan valyuta bo‘ladi. 
12. Yerga egalik huquqini ro‘yxatdan o‘tkazish 
Jamoat  reestrlari  singari  blokcheyin  mulkni  hisobga 
olishning  barcha  turlarini  yanada  samaraliroq  qilishi  mumkin. 
Masalan,  yerga  egalik.  Ularni  boshqarish  odatda  qimmat  va  vaqt 
talab  etadi.  Blokcheyn  asosida  yer  kadastri  loyihalari  bir  qator 
mamlakatlarda allaqachon amalga oshirilmoqda. 
13. Aksiyalar savdosi 
Aksiyalar hisob-kitoblari  samaradorligini oshirish  salohiyatli 
birja  savdolarida  blokcheyndan  samarali  foydalanishga  imkon 
beradi.  Tengdosh  bitimlarni  amalga  oshirayotganda,  savdoni 
tasdiqlash  deyarli  birdaniga  aylanadi  (uch  kunlik  ijrodan  farqli 
o‘laroq).  Bu,  kliring  markazi,  auditorlar  va  nazoratchilar  kabi 
vositachilarning  ushbu  jarayonda  ishtirok  etishiga  to‘sqinlik 
qilayotganligini anglatadi. 
Avstraliya  fond  birjasi  (ASX),  Frankfurt  fond  birjasi 
(Deutsche  Borse)  va  JPX  (Japan  Exchange  Group)  kabi  ko‘plab 
fond va tovar birjalari blokcheyn xizmatlarini taqdim etish uchun 
prototip  dasturlardir.  Ushbu  sohada  kashshof  Nasdaqning  Linq 
platformasi  bo‘lib,  u  xususiy  bozorda  (odatda  IPO  boshlan-
g‘ichlari va investorlar orasida) savdo qilish uchun mo‘ljallangan. 
 

---

279