O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti

Iqtisodiy samaradorlik 
Web-serverga  asoslangan    korxonaning  elektron  tijorat 
tizimining  samaradorligi    uni  yaratish  va  ishlatish  bilan  bog‘liq 
bo‘lgan  xarajatlari  tizimni    qo‘llash  natijasiga    nisbati  orqali 
aniqlanishi  mumkin. 
Iqtisodiy  samaradorlikni  aniqlash  negizida  elektron    tijorat 
tizimini  ishlatish  hisobiga    asosiy  moddalarini  aniqlash  va    xa-
rajatlarni kamaytirish yotadi. 
Umumiy  xarajatlarni bir  martalik  kapital  xarajatlari va foy-
dalanish xarajatlariga bo‘lish mumkin. 
Bir martalik xarajatlarga quyidagilar kiradi: 

 dastlabki tahlil va rejalashtirish xarajatlari; 

---

134 

 zarur jihozlarning narxi; 

 dasturiy ta’minot narxi; 

 aloqa  liniyalari  va  tegishli  jihozlarni  tashkillashtirishga 
investitsiyalar; 

 web  -  serverni,  uning  dizaynini    yangilash  va  web  - 
serverning  ishga  faolliini  ta’minlash  funksiyasini  bajarish  uchun 
zarur bo‘lgan yordamchi uskunalar kabi  kompyuter texnikasi; 

 web  -  serverning  ishlashini  korxonaning  ichki  resurslar 
hisobiga  ta’minlanganda  hodimlar  malakasini  oshirish  va  qayta 
tayorlash harajatlari. 
Foydalanish  xarajatlari o‘z ichiga oladi: 

 Xizmat ko‘rsatuvchi xodimlarning ish haqi; 

 yordamchi materiallar xarajatlari; 

 domen nomi uchun to‘lovlar; 

 aloqa kanallari ijarasi; 

 Internet-provayderga  web  -   serverga kirishni ta’minlash, 
o‘z  serverida  joy  taqdim  etish  yoki  agar  u  provayder  tomonidan 
joylashtirilgan bo‘lsa, korporativ web - serverga xizmat ko‘rsatish 
uchun to‘lov ; 

 amortizatsiya to‘lovlari; 

 agar  uchinchi  tomon  kompaniyalari  serverni,  uning 
dizaynini  va  bajariladigan  funktsiyalarni  ishlab  chiqishda  qat-
nashsa, qo‘shimcha xarajatlar; 

 doimiy  reklama  kampaniyalari  uchun  xarajatlar  va  bosh-
qalar. 
Tejash  manbalari  web- server  bajaradigan    ishlayotgan 
bog‘liq  funktsiyalarini. 
Tejash  an’anaviy  aloqa  o‘rniga  elektron  aloqadan  foyda-
lanish natijasida yuzaga keladi: 

 bosma  mahsulotlar,  telefon  qo‘ng‘iroqlari  va  fakslarni 
yuborish uchun xarajatlar kamayadi; 

 zarur  ma’lumotlarni  taqdim  etish  orqali mijozlarni  sotish-
dan oldin va sotishdan keyingi qo‘llab - quvvatlash ta’minlanadi; 

 virtual do‘konni tashkil qilishda an’anaviy do‘konni tashkil 
qilish zarurati va tegishli xarajatlar yo‘qoladi; 

---

135 

 Internet  kanallaridan  foydalanganda  an’anaviy  tarqatish 
kanallarida ehtiyoj yo‘qoladi. 
Shuni  yodda  tutish  kerakki,  web- serverni kiritish  va  ishlat-
ish bir zumda emas, bu jarayon vaqt o‘tishi bilan doimiy ravishda 
amalga oshiriladi. Shuni ham inobatga olish kerakki, turli mamla-
katlarda  Internetdan  foydalanish  darajasi  juda  farq  qiladi  va 
aksariyat  hollarda  juda  past,  shuning  uchun  Internetdan  foyda-
lanish an’anaviy usullar bilan bajariladigan ba’zi funktsiyalarni al-
mashtirishi mumkin. 
Bundan  tashqari,  shuni  e’tiborga  olish  kerakki,  xarajatlarni 
qisqartirishdan  tashqari,  Internet-server  orqali  kompaniyaning 
Internetdagi ishtirokini tashkil qilish quyidagi usullardan foydala-
nib foyda keltirishi mumkin: 

 kompaniyaning savdo markasi imidjini oshirish; 

 kompaniya mahsulotlarini reklama qilish; 

 yangi iste’molchilarni jalb qilish; 

 mahsulotlarnitaqsimlashyangikanaliniqo‘shish; 

 mavjud  bo‘lgan  va  potentsial  iste’molchilarga  xizmat 
ko‘rsatishni yahshilash;